اول: برای درک و دریافت این که «پرویز یاحقی» چه بود و چه کرد، باید شهپر خیال را به سال‏های دهه 30 تا 50 پرواز داد و از جوانان و میانسالانی که در آن سال‏ها گوش به موسیقی و رادیو می‏کردند، پرسید که این نابغه موسیقی با نهاد جان آنان چه می‏کرد؟ موسیقی او چه شوری در دل‏ها می‏افکند و چه شعله‏ای بر ذهن‏شان می‏زد؟ 50 روز بعد از درگذشت «یاحقی»، «مسعود کیمیایی» -یکی از چهره‏های نوستالژیک آن دوران- تصویری تکان‏دهنده از تأثیر موسیقی «یاحقی» بر آن نسل ارائه داد: «صدای یک ویولن در تمام رادیوهای خیابان آمد. خیاط‌هایی که صندلی را بیرون می‌گذاشتند و کوکِ عید می‌زدند یا داروفروشِ گیاهی که نیمی از راه بوی داروهای او بود... فقط همین صدای ویولن بود که هوس می‌ساخت. حواس پرت می‌کرد. دریایی که آرام بر خیابان می‌ریخت. دختران مدرسه را لبخند می‌داد. چهارمضرابِ سه‌گاه‏اش و این‌که آخر هر «نتی» را می‌کشید و به جیغ می‌رساند، تازه‌ی تازه بود. همه‌ی رادیوها صدای سه‌گاه بود و حالا ویولن سولوی «پرویز یاحقی» با ضرب «امیر بیداریان». رؤیا در خیابان بود. صداهای دیگر را انگار می‌بستند. سیخ‌های کبابی جعفرآقا که کباب به نان می‌بست و آن‌ها را در پیتِ زیر دستش می‌ریخت، صدا نداشت. ماشین‌ها بوق نمی‌زدند. در اتوبوس‌ها ساکت بودند. صدای ویولن «پرویزخان» نمی‌گذاشت من ادامه‌ی رؤیاهای خودم باشم.» («مجله فیلم» نوروز 86)

تراکم احساس و شورمندی، مهم‏ترین ویژگی آثار «یاحقی» و نواپردازی‏های اوست. شاید بتوان این شور و شیدایی را در فردی یافت که همنام او بود و 20 سالی جوان‏تر از او؛ «پرویز مشکاتیان». اکنون هر دوی آنها در جهانی دیگر می‏زیَند، اما آثارشان را هر بار که گوش می‏کنیم به گونه‏ای است که از سنگ هم ناله بلند می‏کنند.

دوم: «پرویز صدیق پارسی» (یاحقی)، متولد 31 شهریور ماه سال 1314 است. در خانواده‏ای به دنیا آمد که جزو دیوان‏سالاران دوره پهلوی بودند و پدرش کارمند عالی‏رتبه وزارت خارجه و البته مادرش عاشق و علاقه‏مند به موسیقی و کل خانواده با موسیقی و هنر سروکاری جدی داشتند؛ دایی او «حسین‏خان یاحقی» که بعدها «پرویز» هم نامش را به او پیوند زد، نوازنده و ردیف‏دانی چیره‏دست بود و نام‏آور و به سیاق آن ضرب‏المثل معروف که بچه حلالزاده به دایی‏اش می‏رود، «پرویز» هم عشق به موسیقی را از او به ارث برد. خاله‏اش سنتور را خوب می‏نواخت و با سازهای دیگری چون کمانچه و تار آشنا بود و حتی به گفته «یاحقی»، «حبیب سماعی» از ساز و نواخت او ایده می‏گرفت. منزل‏شان هم محل رفت‏و‏آمد بزرگانی چون «محجوبی»، «صبا»، «رضاقلی ظلی»، «مرتضی نی‏داود»، «شهنازی» و... بود.

او چنانکه در گفت‏وگویی عنوان کرده است، در همان کودکی به قدری تمرین می‏کرد و ویلن می‏نواخت که هم اسباب دردسر برای خودش شد و هم صدای اعتراض همسایگان را در آورد. اتاقی کوچک در منزلش مأوای او برای تمرین ویلن بود. 5 صبح به عشق ساز به آن اتاق می‏رفت، 5/7 صبح لقمه نانی به دندان می‏کشید برای صبحانه و سپس تا 5/11 در مدرسه و آنگاه سرآسیمه و با عجله به منزل می‏آمد و تا ساعت 2 تمرین می‏کرد و دوباره به مدرسه باز می‏گشت و عصر تمرین و کلاس درس و دوباره شب تا نیمه‏شب هم ساز و تمرین و نواختن. این‏گونه بود که در مدتی کوتاه به بیماری ریوی دچار شد و همسایه دیوار به دیوارشان نیز از صدای ساز او به جان آمد و تهدید به شکایت کرد.

مخالفت پدر با نوازنده شدن «پرویز» سبب شد تا او را برای دور کردن از دایی‏اش (حسین) به لبنان ببرد و حتی به او اجازه ندهد که فلوت کوچک‏اش را نیز با خود بیاورد. اما دوری از موسیقی، «پرویز» را به شوکی دچار کرد و بیماری شدیدش سبب شد تا به توصیه پزشکان و برای بازگشت سلامتی، به ایران و کلاس موسیقی بازگردد. مقاومت پدر اما به این آسانی‏ها شکسته نمی‏شد و در نهایت چنانکه خود یاحقی در مصاحبه‏ای گفته است، «در آستانه 10 سالگی، با پول توجیبی که جمع کرده بودم، از خانه پدری فرار کردم و به ایران بازگشتم.» اگرچه به نظر می‏رسد این سخنان با اندکی اغراق آمیخته باشد که پسربچه‏ای 10 تا 12 ساله، تک و تنها و بدون هماهنگی با خانواده بتواند از لبنان به ایران بیاید!

وقتی «یاحقی» به ایران می‏رسد، خانواده او را به بیمارستان می‏برند و پزشک تشخیص می‏دهد او به بیماری سِل مبتلا شده است. در نامه‏ای به پدر نوشتند: «اگر بیش از این پافشاری کنی، فرزندت از بین می‏رود» و نتیجه آن شد که «پرویز» نوجوان در ایران بماند و نزد دایی‏اش تعلیم موسیقی بگیرد.

«یاحقی» از 15 سالگی به سفارش دایی‏اش -که دوستی نزدیکی با «ابوالحسن صبا» داشت- نزد استاد «صبا» می‏رود و درک محضر «صبا» نیز فهمی ویژه به او در موسیقی و نواختن ساز ویلن می‏دهد. اشراف «صبا» به موسیقی ایرانی و فهم و درک‏اش از سپهر فرهنگی این موسیقی، چنان در شاگردانش عجین می‏شد که کمتر شاگردی را می‏توانستی بیابی که چند صباحی پیش این نابغه موسیقی کار کرده و آن را سکوی پرتابی برای استعداد خود نساخته باشد. «یاحقی» نیز چنین بود و 2 سال از حضور در کلاس «صبا» نگذشته بود که به عنوان یکی از جوان‏ترین موزیسن‏ها به رادیو راه می‏یابد. نخستین قطعه را -که تکنوازی بود- در سن 15 سالگی در رادیو اجرا می‏کند، اما به جهت آنکه پدرش مخالف استفاده از نام «صدیق پارسی» می‏شود، او عنوان دایی‏اش «یاحقی» را برای این اجرا به کار می‏برد و در نهایت با همین نام هم تا پایان عمر کار هنری را ادامه می‏دهد.

به گفته «بیژن ترقی»، در 16 سالگی سرپرست ارکستر شماره 3 رادیو شد و دوستی شبانه‏روزی این دو با هم از همین دوران شروع می‏شود. اولی فرزند مدیر انتشارات «خیام» است و دومی فرزند یک دیپلمات و هر دو در نزدیکِ بازار سُکنی دارند. «یاحقی» از چگونگی ساخت نخستین ترانه خود با «ترقی» می‏گوید که اسباب ورود «ترقی» به موسیقی و ترانه‏سرایی را او فراهم می‏کند.

به گفته «معینی کرمانشاهی»، روزی «یاحقی» ترانه «مِی زده» را برای او می‏برد که نظر دهد. ترانه را می‏بیند و می‏گوید هیچ نقصی ندارد و کامل است و همانجا با پخش و ضبط آن موافقت می‏کند. اثر با صدای «دلکش» و آهنگسازی «یاحقی» پخش می‏شود. این آهنگ سرآغازی می‏شود برای دوستی دیرپای «ترقی» با «یاحقی» که تا زمان مرگ «یاحقی» ادامه می‏یابد. حتی «پروانه امیر افشاری» با نام هنری «حمیرا» که 8 سالی (از اواخر دهه 40) همسر «یاحقی» بود، این دوستی را به دوستی شمس و مولانا تعبیر می‏کند و می‏گوید که روزی نبود که این دو یا در منزل «پرویز» و یا در منزل «بیژن» همدیگر را نبینند.

«یاحقی» از معدود موزیسین‏هایی بود که هم نوازنده‏ای توانا و شش‏دانگ بود و هم آهنگسازی چیره‏دست. در میان شاگردان «صبا» تنها «مهدی خالدی» از چنین ویژگی برخوردار بود. «حبیب‏الله بدیعی» هم اگر چه نوازنده‏ای قابل بود، اما درک آهنگسازی و خلاقیت ملودی‏پردازی‏اش به پای «یاحقی» و «خالدی» نمی‏رسید. ضمن آنکه «خالدی» هم این بختیاری را نداشت که شاعران و ترانه‏سرایانی تراز اول در دوره او ظهور کنند. اما «یاحقی» این مزیت را داشت که با ترانه‏سرایان بنامی چون «معینی کرمانشاهی»، «نواب صفا»، «تورج نگهبان» و «بیژن ترقی» کار کند. علاوه بر این، او هم در کشف و معرفی برخی از خوانندگان نامی زن سهم داشت و هم با هنرمندان بزرگ و خوانندگان نامی‏ای چون «اکبر گلپایگانی»، «ایرج»، «قوامی»، «بنان»، «شجریان» و «شهیدی» کارهای ارزنده‏ای را اجرا کرد و انتشار داد. همنوازی با هنرمندانی چون «کسایی»، «شهناز»، «شریف»، «مجد»، «نجاهی»، «افتتاح»، «امیر بیداریان»، «جهانگیر ملک» و... از جمله تجربیات دیگر «یاحقی» به شمار می‏رود.

برخی شور و شیدایی خاص موجود در کارهای «یاحقی» را به عشق سال‏های جوانی او نسبت می‏دهند. در فیلمی که بعد از فوت «یاحقی» و توسط «بهمن فرمان‏آرا» تهیه و کارگردانی شد، صدای زنی به گوش می‏رسد که بیش از 40 بار در مدت 48 ساعتی که پیکر بی‏جان «یاحقی» در منزل‏اش افتاده بود، با این تلفن تماس گرفته و پیغام‏های ملتمسانه گذاشته است. به گفته «بابک بختیاری» -که در سال‏های پایانی عمر «یاحقی» با او همراه و همقدم بود- در همین فیلم، «یاحقی» از سال 32 عاشق این دختر می‏شود و تا سال 1336 پای عشقش می‏ایستد. اما خانواده با ازدواج این 2 به دلیل پیشه «یاحقی» (موسیقی) مخالفت می‏کنند و در نهایت تا سال 1378 و زمانی که همسر آن بانو به دیار باقی می‏شتابد، از هم بی‏خبرند و به یکباره در دهه آخر عمر «یاحقی» ارتباط این دو به‏وسیله تلفن برقرار می‏شود و شبی نیست که این دو از ساعت 5/10 شب تا پاسی از نیمه‏شب با یکدیگر به گفت‏وگو و درددل نپردازند.

«یاحقی» علاوه بر کار موسیقی، روزنامه‏نگاری هم می‏کرد. مدتی گزارشگر روزنامه اطلاعات و در کنار آن تهیه‏کننده 2 برنامه رادیویی با مضامین اجتماعی بود. یکی از این برنامه‏ها «گوشه و کنار شهر» نام داشت که همه‏روزه از ساعت 4:30 تا 5 عصر و دیگری برنامه «اینجا زندان است» که روزهای دوشنبه از رادیو پخش می‏شد. صدای «یاحقی» صدایی پُر و پَرورده بود، همچنان‏که دو دانگ صدای خوانندگی داشت که از سوز و لحن دلنشینی برخوردار بود.

«پرویز یاحقی» در سال‏های 30 تا 57 عملاً یکه‏تاز میدان آهنگسازی و تکنوازی بود و توصیف «مسعود کیمیایی» در ابتدای این نوشته، تصویری کامل از این سیطره بر دل‏ها را نشان می‏دهد.

او در نوازندگی سبکی مستقل داشت که زاییده خلاقیت و تکنیک او بود. «یاحقی» اگرچه شاگرد به معنای متعارف ماجرا نداشت، اما هنرمندانی چون «مجتبی میرزاده»، «بیژن مرتضوی»، «سیاوش زندگانی»، «جهانشاه برومند» و... به نوعی محضر او را درک کرده و خوشه‏هایی از خرمن نوازندگی و دانش موسیقایی او را دریافت نمودند.

 به نوشته «یاراحمدی»: «در سبک پرویز یاحقی، با کثرت تکنیک و تنوع در استفاده از آنها، فراوان برخورد می‏کنیم: ویبر، مالش و گلیساندوهای گوشنواز و شیرین، استفاده به‏جا از پوزیسیون‏های مختلف، اجرای تریل‏های قدرتمند و سریع با انگشتان دوم و سوم، آرشه‏پرانی‏های متناسب با نوع دستگاه و قطعه، نزدیک کردن آرشه به خرک در حین آرشه‏کشی، استفاده از پیتزیکاتو در قطعات ضربی و نهایتاً استوار بودن بخش اعظمی از نوازندگی، مانور و خلق ملودی روی سیم‏های بم که این یکی نقطه‌عطف و بهتر بگوییم نگین انگشتری سبک «یاحقی» محسوب می‏شود؛ زیرا در گذشته و مشخصاً تا قبل از او هیچ‏کس تا به این حد از سیم‏های بم استفاده نمی‏کرد و اساساً قادر به خلق ملودی زیبا و محرکِ احساس، بر روی سیم‏های ۳ و ۴ نبود و در واقع او را می‏بایست احیاکننده سیم‏های بم ویولن نامید.

چهارمضراب‏ها، آهنگ و رِنگ‏های ساخته او که شروع و پایه آنها از سیم‏های Sol و Re بوده و قسمت اعظم آنها نیز در همین محدوده است، گواه این مدعاست.

برخی قطعات او با کوک‏های مخصوص و برخی دیگر با کوک افتاده نواخته می‏شود که این دو کوک و به خصوص افتاده (به معنی همصدا بودن دو سیم در کنار هم [mi-mi-la-mi]) از ابداعات «حسین‏خان یاحقی» و مختصات همین مکتب و سبک است که بعدها توسط دیگران نیز مورد استفاده قرار گرفت.»

دوران پرشکوه کاری «یاحقی» با وقوع انقلاب به افول و فترت دچار می‏شود. از سال 58 که عملاً وضعیت موسیقی دچار برزخ و بلاتکلیفی شد و هنرمندان پیش از انقلاب عمدتاً به حاشیه رفتند، او به‏رغم پیشنهادهای وسوسه‏انگیزی که از آن سوی آبها به او شد، در ایران می‏ماند و با آوردن دستگاه‏های حرفه‏ای صدابرداری، سعی می‏کند فضا را به نوعی بشکند. در این ایام، او منزلی در خیابان آفریقا، کوچه نیلوفر اختیار می‏کند که به نوعی مأوای هنرمندانی چون «شهناز»، «افتتاح»، «ملک»، «ترقی» و دیگران می‏شود. برخی از اجراهای او چه به صورت تکنوازی و چه در قالب همنوازی به بازار موسیقی عرضه شد، آن هم در سال‏های پایانی دهه 70 که عملاً شور و رمقی از او برجای نمانده بود.

روزنامه‏نگار بودن «یاحقی» حداقل برکت و خیری که داشت، بر جای گذاشتن چند ویدئو از گفته‏ها و کرده‏های اوست. تصاویری که او از خود بر جای گذاشته، شروعش به سال 72 و پایانش به سال قبل از مرگش باز می‏گردد. تصاویری که در 6 کاست به دست «بهمن فرمان‏آرا» رسیده و عملاً نکته خاص و برجسته‏ای را نمایش نمی‏دهد، جز پریشان‏احوالی یک نوازنده که در منزلی پریشان زندگی می‏کند و نشان می‏دهد که بعد از مرگ خواهرش، اوضاع عادی زندگی او هم دچار پریشانی و درهم ریختگی شده است. شاید تصاویر باقی‏مانده از این فیلم‏ها نکات دیگری را باز گوید. همچنانکه سخنان «احمدرضا احمدی» درباره یک گفت‏وگوی 8 ساعته با «یاحقی» توسط او، «فریدون ناصری» و «خوش‏ضمیر» (از شاگردان «یاحقی» که ساکن آمریکاست) نیز مشخص نمی‏کند که این گفت‏وگو در کجاست و چرا در این همه سال‏ها فرصت انتشار پیدا نکرد.

بعد از گذشت 7 سال از مرگ «یاحقی» مشخص نیست، ویلن او که از سال 37 و توسط استاد «قنبری‏مهر» به او داده شده بود و بسیاری از نغمات خاطره‏انگیز با آن نواخته شد، در کجاست و یا دستنوشته‏ها و آثار به‏جای‏مانده از او چه سرنوشتی پیدا کرده‏اند.

«یاحقی» دو روز قبل از 11 بهمن درگذشت و در این مدت کسی خبری از وضعیت او نداشت تا اینکه «فریدون احتشامی» (نوازنده تار) که هر از چندگاه به او سری می‏زد، به سراغش می‏رود و درمی‏یابد که نوازنده‏ای که صدای سازش جمادات را هم به تحرک وامی‏داشت، در برابر دژخیم مرگ، چاره‏ای جز تسلیم و رضایت نداشت. «امین‏الله رشیدی» از او در مصاحبه مفصلی که در نشریه «تماشا»ی سال 1355 درج شده نقل کرده است: «اگر يك‏هزارم تكريم و تشويق و تجليلي را كه بعد از فوت هنرمندان از ايشان مي‏كنند، در زمان زنده بودن آنان مي‏كردند، آن هنرمندان اصلاً نمي‏مردند!»

***

پ.ن: برای تکمیل این مطلب از گفت‏وگوی خانم «فروغ بهمن‏پور» در کتاب «چهره‏های ماندگار موسیقی»، فیلم «بهمن فرمان‏آرا» با عنوان «کنسرتی که اجرا نشد»، نوشته‏ای از «مسعود کیمیایی» در مجله «فیلم» و گفت‏وگوی قدیمی «منوچهر نوذری» با «یاحقی» و همسرش «حمیرا» و نیز یادداشت دوست گرامی آقای «جواد یاراحمدی» در همشهری آنلاین بهره برده شده است.