موسیقی ما - صبح روز یکشنبه بیستم تیرماه مردم و هنرمندان برای آخرین‌بار با چهره پرآوازه سینمای ایران در عرصه جهانی وداع خواهند کرد. پیکر زنده‌یاد «عباس کیارستمی» شامگاه جمعه 18 تیر به وطن بازگشت و قرار است مراسم وداع با او از مقابل مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب برگزار شود.

خیلی‌ها با آثار سینمایی این فیلمساز فقید خاطره دارند. با فیلم‌هایی نظیر «طعم گیلاس»، «خانه دوست کجاست»، «شیرین» یا «کپی برابر اصل» اما عباس کیارستمی فقط متعلق به سینما نبود. این هنرمند در دنیای عکاسی، طراحی، نویسندگی، شعر و موسیقی هم به شکل جدی فعالیت داشت. به قصد مرور خاطرات شیرین زنده‌یاد عباس کیارستمی در عرصه موسیقی به سراغ شاخص‌ترین فعالیت‌های ایشان در این عرصه رفتیم که در این گزارش می‌خوانید.
 

• * سرو و خزان

یکی از مهمترین فعالیت‌های موسیقایی خالق «طعم گیلاس» که در رسانه‌های بین‌المللی هم بازتاب داشت همکاری او با شادروان «پرویز مشکاتیان» بود. این دو هنرمند سرشناس در کنسرت گروه «عارف» که سال 86 در تالار وزارت کشور برگزار شد هنر خود را به طیف گسترده مخاطبان ارائه کردند. آن اجرای خاطره‌انگیز یکی از برنامه‌های پرفروش و پرمخاطب زمان خودش بود که از 6 تا 9 آذر سال 86 با بلیت‌هایی به قیمت 10 تا 25 هزار تومان روی صحنه رفت. زنده‌یاد مشکاتیان در نشست خبری این کنسرت که 23 آبان 1386 برگزار شد، درباره همکاری با عباس کیارستمی گفت: «عباس كيارستمی قبل از سفر به ايتاليا طراحي دكور صحنه، پوستر، بروشور و بليت‌های كنسرت را انجام داده است. ابتدا قرار بر اين بود تا آقای كيارستمی فقط طراحی دكور و صحنه كنسرت را انجام دهد اما در ادامه طراحی ساير بخش‌ها را نيز به واسطه اين كه قصد داشتيم بروشور و بليت‌‌ها هم نمايی از پوستر باشد،‌‌ بر عهده گرفت.»

عباس کیارستمی با همان قریحه همیشگی‌اش که با سادگی عجین بود دکور کنسرت گروه عارف به آهنگسازی استاد پرویز مشکاتیان و خوانندگی «حمیدرضا نوربخش» را طراحی کرد. ۱۶ عکس از سروهای استوار پشت هر کدام از اعضا گروه قرار گرفته بود و کمی جلوتر برگ‌های زردی دیده می‌شد که تاب خزان روزگار را نیاورده و بر زمین ریخته بودند. قرابت جذاب این تصاویر با فضای اجتماعی اغلب ساخته‌های مشکاتیان در آن شب لذت کنسرت را افزون کرده بود. بلیت‌ها و بروشورهای آن کنسرت هم یکی دیگر از جاذبه‌هایی بود که علاقه‌مندان را جذب خود کرد و هنوز هم اغلب حاضرین در کنسرت گروه عارف، آنها را به یادگار دارند. اما بخش اصلی همکاری کیارستمی و مشکاتیان به فیلم اجرای گروه عارف مربوط می‌شد. عباس کیارستمیِ سرشناس فیلم آن کنسرت را تهیه کرد و این یکی از معدود دفعاتی که بود که یک کارگردان سینما با اهالی موسیقی در زمینه اجرای زنده تعامل می‌کرد.
 

• * اپرایی در آنسوی دنیا

یکی دیگر از تجارب آمیخته با موسیقی زنده‌یاد کیارستمی اپرای «کوزی فان توته» بود. این اپرا یکی از مهمترین آثار «ولفگانگ آمادئوس موتسارت» محسوب می‌شود که عباس کیارستمی آن را در چارچوب فستیوال شعر و موسیقی «اکس آن‌پرووانس» کشور فرانسه روی صحنه برد. این اپرا برای اولین بار در سال 1948 در همین جشنواره روی صحنه رفته بود و استاد کیارستمی آن را پس از شصت سال در سال 2008 با سبک و سیاق متفاوت به مخاطبان اروپایی ارائه کرد. داستان کارگردانی اپرای «کوزی فان توته» هم این بود که مدیر این فستیوال قصد داشته پس از شصت سال بزرگداشت باشکوهی برای اثر موتسارت برگزار کند. به همین دلیل از میان کارگردانان سرشناس دنیا به عباس کیارستمی پیشنهاد می‌دهد و او هم پس از مدتی تأمل چنین پیشنهادی را می‌پذیرد. این اپرا که در میان مخاطبان ایرانی با عنوان «زن‌ها همگی همان جورند» یا «زن‌هایی این چنین!» شناخته می‌شود، در سال 1790 به سفارش امپراطور «اتریش» تصنیف و اجرا می‌شود. اما به دلیل مضمون دشواری که داشت تا دهه‌ها مورد توجه مخاطبان و جامعه اروپایی قرار نمی‌گرفت.

کارگردانی این اپرا در کشور فرانسه توسط شادروان کیارستمی بازخوردهای زیادی داشت. اما اغلب رسانه‌های فرانسوی در آن سال واکنش محتاطانه‌ای نسبت به آن نشان دادند. با توجه به سابقه درخشان این هنرمند، این اپرا از دیدگاه تماشاگران آن فستیوال تحسین شد. چون کیارستمی سعی کرده بود به فضای کلاسیک این اپرا وفادار باشد و همچنین طراحی دکور و صحنه از فضای قدیمی پیروی می‌کرد. اما یکی از انتقادات به او این بود که نقش موسیقی را در این اپرا کمرنگ جلوه داده است. یکی از منتقدان در آن سال اعلام کرد که کیارستمی با این اپرا نه به عنوان اثری موسیقایی، بلکه بیشتر به عنوان یک متن ادبی یا فلسفی برخورد کرده است. او حتی این موضوع را دستمایه نقد خود قرار داده بود که این کارگردان در اغلب فیلم‌هایش توجه جدی به موسیقی نمی‌کند. اما در مقابل برخی روزنامه‌های فرانسوی به این نکته اشاره کردند که اگر عباس کیارستمی قصد بی‌توجهی به موسیقی در این اپرا را داشت، از حضور «کریستف روسه» بهره نمی‌برد. این رهبر ارکستر فرانسوی موسیقی آن اتفاق هنری را با همراهی ارکستر مجلسی «زالسبورگ» رقم زد.

یکی دیگر از واکنش‌ها به این تجربه متفاوت عباس کیارستمی از جانب روزنامه «گاردین» بود. این روزنامه در گزارش مفصلی به اپرای «کوزی فان توته» اشاره کرد و گفت که بهتر بود «وودی آلن» کارگردانی این اپرا را بر عهده می‌گرفت؛ چون فضای آن به فیلم «یک نیمه شب تابستان» او نزدیکتر بود. البته گاردین پیشنهاد دیگری هم داشت. آن هم این بود که به زعم خودش بهتر بود عباس کیارستمی کارگردانی اپرای «جانی شیچی» که در همان مقطع زمانی وودی آلن آن را در لس‌آنجلس روی صحنه برده بود، بر عهده بگیرد.

البته قرار بود عباس کیارستمی اپرای «کوزی فان توته» را بهار سال 88 در انگلستان هم روی صحنه ببرد. اما پیش از آن، سخنگوی این اپرا ضمن اعلام خبر لغو این برنامه گفت: «کیارستمی احساس می‌کند برای دریافت روادید با او محترمانه رفتار نشده و این روند بی‌جهت وقت‌گیر و بسیار پیچیده بوده است. در عوض «الن تایلر هال»، دستیار عباس کیارستمی، که پارسال در اجرای اپرای «زن‌ها همگی همان جورند» با او همکاری کرد این اپرا را کارگردانی می‌کند که از 29 می (هشت خرداد) روی صحنه می‌رود.»
 

• * تعزیه به روایت کیارستمی

از 27 آوریل تا 19 ژوئن سال 2005 و به همت بنیاد «میراث ایران» و چند موسسه فرهنگی هنری بریتانیایی، مجموعه برنامه‌های بزرگداشت عباس کیارستمی در لندن برگزار شد. یکی از اتفاقات این بزرگداشت نمایش فیلم «تعزیه» در موزه ویکتوریا بود. اين فيلم در واقع ترکيبی از سه فيلم مجزا بود که در ارتباط با هم، اجرايی از تعزيه را برروی سه پرده مختلف نشان می‌داد. پرده کوچکی که در وسط قرار گرفته بود به نمايش تعزيه اختصاص داشت و پرده‌های بزرگ که در دوطرفِ پرده کوچک واقع شده بودند، هر کدام واکنش تماشاگران زن و مرد را جداگانه نمايش می‌دادند. به گفته منتقدان نکته حائز اهمیت نمایش تعزیه کیارستمی، موسیقیِ آن بود. چون این کارگردان تلاش کرده بود به اصل موسیقی تعزیه‌های ایرانی که اغلب در آن از سازهای بادی و کوبه‌ای بهره گرفته می‌شود و سبک حماسی دارد پای‌بند باشد.