ویدیو نیمای موسیقی از سایت موسیقی ما

نیمای موسیقی

روایتی متفاوت از زندگی و آثار ابوالحسن صبا

اثری از:

سایت موسیقی ما

گزارش:

سما بابایی

تهیه کننده:

پایگاه خبری - تحلیلی «موسیقی ما»

تدوین:

محسن معرفی

گفتار متن:

محسن معرفی

plays 105722

موسیقی ما - «ابوالحسن صبا دیشب پس‌از یک بیماری کوتاه به رحمت ایزدی پیوست و خبر فوت او عموم ایرانیان را متأسف و متأثر ساخت. صبا تقریباً تمام دوران عمر خود را وقف خدمت به موسیقی ایران کرد و هم او بود که ردیف‌های موسیقی ایرانی را به نت درآورد و از این راه خدمت بزرگی به این ودیعه تاریخی نمود. صبا در تکمیل هنر خود رنج فراوان برد. کوشش شبانه‌روزی صبا در راه تکمیل هنر خود و تربیت شاگردانش او را بیش از آنچه انتظار می‌رفت فرسوده ساخته بود، به‌طوری که در روزهای اخیر با زحمت بسیار در اداره رادیو حضور می‌یافت و در تنظیم برنامه گل‌ها شرکت می‌کرد و با ناراحتی به انجمن موسیقی ملی می‌رفت و کلاس درس را اداره می‌نمود. معهذا هیچ ‌کس گمان نمی‌کرد صبا در ۵۷ سالگی به‌طور ناگهانی قالب تهی کند و جامعه موسیقی ایرانی را از یک استاد عالیقدر محروم سازد.»

این را روزنامه‌ی اطلاعات در روزِ شنبه، سی‌ام آذرماه 1336 نوشت. حالا 53 سال از کوچِ موسیقی‌دانی بزرگ می‌گذرد که او را «نیما»ی موسیقی می‌دانند. «صبا» نخستین هنرمندی بود که با ردیف‌های موسیقی ایرانی به صورت خلاق برخورد کرد و پلی میانِ سنت و دورانِ‌ گذارِ فرهنگی ایران شکل داد.

او در تمام عمر کوتاه خود به پژوهش در این زمینه اصرار داشت و موجب تحولاتِ بسیار در موسیقی ایرانی شد. بسیاری «صبا» را مجتهدی تمام عیار درعالم موسیقی می‌دانند؛ چرا که او نماینده‌ی تمام عیاری از جریان فرهنگی نسل دوم نخبگان ایرانی بعد از مشروطه است.

«ابوالقاسم کمال‌السلطنه» (پدرش) نخستین استاد او در موسیقی است. «صبا» در نقاشی، خوشنویسی ،‌شاعری و ساخت ساز نیز مهارت داشت و روی برخی از آهنگ‌هایی که به نظرش خوش می‌آمد، شعری هزل‌آمیز می‌گذاشت؛ اما در این میان به موسیقی بیشتر ازهمه هنرها علاقه‌مند بود و برای آموزش آن با تعصبات دوران خود مبارزه می کرد.

اولین سازی که صبا با آن آشنا شد، سه‌تار بود و استادش «آقا میرزا‌عبدالله» که از بزرگ‌ترین اساتید سه‌تار قرن اخیر و از شریف‌ترین مردان عصر خویش به شمار می‌رود. 14 ساله بود که نزدِ «درویش‌خان» رفت و با او نیز مشقِ سه‌تار کرد. این اما تنها سازی نبود که او فراگرفت. او نزد میرزا عبدالله فراهانی، درویش خان و علی‌نقی وزیری تار و سه‌تار، نزد حسین هنگ‌آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل‌زاده کمانچه، نزد علی اکبرخان شاهی سنتور، نزد اکبرخان نی و نزد حاجی خان ضرب را آموخت؛ اما در مکتب استاد علینقی وزیری بود که «صبا» توانست پایه‌های علمی و عملی نواختن ویولن را بیاموزد و این در حالی است که تا پیش از ورود نت به ایران توسط استاد وزیری، این ساز به سبک کمانچه نواخته می‌شد. او با تکیه بر آموزه‌های موسیقی ردیف دستگاهی و ادغام آن با تکنیک‌های نوازندگی ویولن، رویکرد تازه‌ای را از جمله‌بندی‌های موسیقی ایرانی ارائه می‌کرد.

استاد صبا شاگردان زیادی را تعلیم داد که بعدتر هرکدام از آنان به عنوانِ یکی از ستون‌های موسیقی فعالیت کردند که از جمله‌ی آنان می‌توان به حسن کسایی، ابراهیم قنبری‌مهر، غلامحسین بنان، حسین تهرانی، فرامرز پایور، علی تجویدی، همایون خرم، داریوش صفوت، اسدالله ملک، حسین خواجه امیری، پرویز یاحقی و فرهاد فخرالدینی اشاره کرد.

«حسین تهرانی» از نوازندگان سرشناس تنبک هم عصر ابوالحسن صبا این طور می‌گوید: «بنده پیش از آشنایی با مرحوم صبا خودم را ضرب شناس می‌دانستم. اما پس از ملاقات با ایشان دریافتم که ضربی که در آن ادعا داشتم را نمی‌شناسم و تازه فهمیدم ضرب چیست.»

مرحوم صبا مفاهیمی نظیر انگشت‌گذاری در ضرب (تغییر قدرت انگشت های مختلف در نوازندگی ضرب)، مفهوم تریوله‌نوازی به سبک جدید با دو انگشت و ریتم‌پردازی با آن و تکنیک کروماتیک را از خود به یادگار گذاشت؛ به همین سبب است که «حسین تهرانی» می‌گوید هرآنکه امروز به نام مکتب بنده ضرب می‌گیرد در واقع مکتب ابوالحسن صبا را دنبال می‌‌‌کند.‌

قطعه فولکلور«زرد ملیجه» نخستین اثری بود که صبا در آن ویولن نواخت. این اثر با تنظیمی جدید بر روی صفحه ضبط و بعدها در زمان انتشار با استقبال قابل توجه مخاطبان همراه شد. از او آثار مختلفی به جای مانده که از آن میان می‌توان به زنگ شتر، سامانی، بهارمست، به زندان، زرد ملیجه، به‌یاد گذشته، درقفس، رقص چوبی قاسم آبادی، کوهستانی و چهارمضراب‌های گوناگون اشاره کرد.