موسیقی ما- خاموشی فعالیت‌های موسیقایی پیرو کرونا در دو سال گذشته و پیش از آن نیز تعطیلی گاه‌و‌بی‌گاه برنامه‌های کنسرت، راهِ پرپیچ و خم دریافتِ مجوز، حضور مربیانِ ناکارآمد در چرخه‌ی آموزش و دشوار شدنِ راه مدرسان خبره‌ی این حوزه،‌ عدم حمایت رسانه‌ی ملی از موسیقی و تمامی این داستان‌های تکراری را که دیگر همه‌گی به آن واقف هستند، باید کنار گذاشت و به مشکلِ جدیدی اندیشید که موسیقی‌دانانِ‌ ایرانی با آن مواجه شده‌اند، حالا بسیاری از آنان دیگر توان خرید یا تعویض ساز‌های‌شان را ندارند یا این کار را با دشواری‌های بسیار انجام می‌دهند؛ قیمت‌ ادوات موسیقی در طی یکی – دو سال اخیر به‌اندازه‌ای بالا رفته است که خرید برخی از آنان به اندازه‌ی کسبِ یک آپارتمانِ کوچک، توان مالی می‌خواهد و این آغازِ یک تراژدی بزرگ است.

آمارها می‌گویند نرخ تورم در چند سال اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است و همین امر سبب شده تا قیمتِ بسیاری از کالاها و خدمات با رشدِ چشم گیری مواجه شوند؛ طبیعی است سازها نیز از این امر مستثنی نیستند؛ اما مساله این‌‌‌جاست که «ساز» برای بسیاری نه یک کالای غیرضروری یا لوکس که وسیله‌‌ای برای امرار معاش‌ به حساب می‌آید. در این گزارش سعی کرده‌ایم به این پرسش پاسخ دهیم که علت گرانی سازها چیست و تاثیر این مساله در درازمدت بر فضای موسیقی چه خواهد بود؟

اگرچه بسیاری از سازهای موسیقی سنتی ایران در داخل کشور تولید می‌شوند؛ اما سهم عمده‌ی بازار در اختیار سازهای وارداتی است. به گفته رییس اتحادیه‌ی فروشندگان لوازم صوتی و تصویری 65 تا 70 درصد آلات موسیقی وارداتی است و اکثر آنها یا به طور کامل از چین وارد یا در اینجا مونتاژ می‌شوند.

اما همان‌طور که پیش از این ذکر شد، گرانی ساز تنها به سازهای وارداتی مربوط نمی‌شود و مشمول سازهای ایرانی نیز شده و آنان هم از نوسانِ قیمت‌ها درامان نیستند؛ چرا که چوب و پوست بسیاری دیگر از ابزارهای ساختِ ساز وارداتی است و سازسازانِ داخلی نیز کم‌وبیش با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند.

کیفیت صدا، سال ساخت، دست‌ساز بودن یا نبودن، اینکه یک ساز ساخت کدام کشور بوده و قدمتِ آن چقدر است و چندین پارامتر دیگر در قیمتِ یک ساز تاثیر دارد. همچنین این بازار مانند بسیاری دیگر متاثر از پدیده‌ی ناهنجار قاچاق است؛ مثلا بسیاری از آلاتِ موسیقیِ وارداتی، توسط تورهای گردشگری و مسافرتی از کشورهای همسایه وارد می‌شوند.

عموماً سازهای مختلف را بسته به قیمت‌شان به طبقه‌ی‌ خاصی مرتبط می‌دانند؛ برای مثال گفته می‌شود «سازدهنی» یا «نی» متعلق به طبقه‌ی‌ کم‌درآمدتر و سازی چون «پیانو» ساز ثروتمندان است؛ اما اگر از آن دسته بگذریم که از سازی چون پیانو صرفا به خاطرِ جنبه‌ی تزئینی آن استفاده می‌‌‌کنند؛ دیگر نمی‌توان چنین نگاهی به این ساز داشت. در این روزگار، فارغ از نگاه‌های کلیشه‌ای، «موسیقی» هنری است برای اقشار مختلف و  به همین خاطر گران شدنِ بی‌امان قیمت ساز مساله‌ای است که قشر وسیعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به طبقاتی شدنِ آموزش موسیقی شده و بسیاری را از فراگیری آن محروم کند؛ اهمیت این مساله زمانی بیش‌تر می‌شود که به این نکته توجه داشته باشیم که با ایجاد هرگونه فشار اقتصادی، فعالیت‌های فرهنگی است که از سبد خانوارها حذف می‌شود. 

چه بخواهیم و چه نه؛ گران‌شدن سازها سبب می‌شود تا سازِ خوب و با کیفیت فقط در اختیار افرادی قرار ‌گیرد که توانایی مالی بسیار بالایی داشته باشند و این مساله می‌تواند بر کیفیتِ نوازندگی یک موزیسین حرفه‌ای نیز تاثیر بگذارد. از آن طرف بسیار کسانی که از استعداد ذاتی برخوردارند و غالبا شرایط مالی خوبی هم ندارند، به واسطه همین گرانی قیمت ساز نمی توانند استعدادشان را به منصه‌ی ظهور برسانند. از طرفی دیگر این ماجرا می‌تواند بر تمام تلاش‌های چند دهه‌ی اخیر تاثیر بگذارد و بار دیگر موسیقی هنری تنها مربوط به یک طبقه‌ی خاص شود و این پیامدهای بسیار خطرناکی برای دنیای موسیقی خواهد داشت.

در این بازار نیز مثل اغلب بازارهای ایران، محصولات چینی یکه‌تازند؛ از سازدهنی تا پیانو. اغلب فروشندگان خود به این نکته صحه می‌گذارند که محصول‌شان چینی است و آنانی هم که ادعا می‌کنند قطعات برخی سازها‌ی‌شان به کشورهایی مانند آلمان و ایتالیا تعلق دارد، معمولا ادعای‌شان نادرست است.

در یک کلام سازها بسیار گران شده و احتمالا گران‌تر هم می‌شود؛ پس اگر نوازنده‌ی حرفه‌ای هستید یا حتی هنرجو لطفا مراقب سازهای‌تان باشید؛ ممکن است دیگر نتوانید آن را عوض کنید.

لابد با خودتان فکر کرده‌اید چرا در این گزارش به توقیف یازده کانتینر سازهای موسیقی توسط گمرگ اشاره نکرده‌ایم؛ اما «علی مغازه‌ای» نظری دارد که طی آن می‌گوید این سازها اصلا قرار نبوده دستِ هنرمندان برسد.