نوا‌ها و سرودهای مذهبی در کشور ما همواره با شعر و موسیقی همراه بوده است، به همین خاطر است که اگر امروز روی بسیاری از نواهایی که در موسیقی مذهبی‌امان به کار می‌بریم، تحقیق کنیم به اولین چیزی که می‌رسیم‌‌ همان موسیقی ملی ما یعنی موسیقی دستگاهی است. در این میان، واقعه‌ی عظیم «عاشورا» که دستمایه‌ی بسیاری از موسیقی‌های مذهبی  قرار گرفته است، کاملا مبتنی بر موسیقی دستگاهی است. آنچه در این میان جالب است، آنکه نه تنها در استان‌های مختلفِ کشور که حتی در کشورهای همجوار نیز این نوا‌ها که بر پایه‌ی موسیقی دستگاهی است، مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری از  نوحه‌ها در دستگاهِ «شور» یا «ماهور» نواخته شده و آوازها نیز بیشتر در ابوعطا یا دشتی است. در حالی که هریک از این مناطق گویش، زبان و موسیقی خاص خود را دارند؛ برای مثال اگر نوحه‌ای در آذربایجان، خراسان یا جنوبِ ایران خوانده می‌شود، باید برخاسته از موسیقی هر کدام از این مناطق باشد؛ اما این مساله کمتر به چشم می‌خورد و بیشتر از یک موسیقی واحد استفاده می‌شود و به همین خاطر است که این مراسم و این موسیقی است که به «وحدت ملی» بیشتر می‌انجامد.
 
 این مساله در تلاوت قرآنِ مجید نیز وجود دارد و و آیاتِ کتاب مقدس معمولا در «ماهور» و سوره‌ها در دستگاه همایون خوانده می‌شوند. اذان‌ها نیز از این قاعده پیروی می‌کنند و در دستگاه‌های موسیقی ما خوانده می‌شوند. ما پنج آواز داریم که یکی از آن‌ها بیات زند یا بیات ترک است و گوشه‌ای در این آواز وجود دارد به نام «روح الارواح» که اذان زنده‌یاد «موذن‌زاده اردبیلی» از این گوشه الهام گرفته شده است.

البته این مساله به ذوق هر خواننده‌ای بستگی دارد که می‌تواند با چه دستگاه یا آوازی ارتباط بهتری برقرار کند و آن را ارایه بدهد، همان‌طور که ما اذان‌هایی را می‌توانیم در دشتی، ابوعطا، ماهور، قانون و حتی نوا داشته باشیم.

برای مناجات خوانی هم همین گونه است. همین طور مناجات خوانی  و تعزیه نیز بر اساسِ موسیقی دستگاهی است.چون این شعر‌ها جنبه معنوی دارند و گویی اشعارش مناسب مناجات است ولی می‌تواند با هر دستگاه و هر آوازی که مورد نظر خواننده است اجرا شود.

چاووش‌خوانی نیز در دستگاه «ماهور» در گوشه نیشابورک یا «نوا» است. بر همین اساس، نوحه‌هایی که در این ماه شنیده می‌شود، نیز بر اساس ردیف‌های موسیقی دستگاهی با وجود غمگین بودم از غمی سخن می‌گویند که با غصه و غم‌های روزمره ما خیلی متفاوت است. درواقع غم سازنده‌ای است که می‌تواند به تعالی منجر شود؛ به قول سعدی: «غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد؟» در این واقعه نوعی شکوه و عظمتِ پیروزی وجود دارد و وقتی به سخنان حضرت زینب(س) مراجعه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که سخنان ایشان به همین جا منتهی می‌شود، پس اگر چنین اهداف بلندی در عاشورا هست در نتیجه موسیقی آن نیز باید یک فضای بلند معنوی داشته باشد که‌‌ همان نشاط زندگی است.