موسیقی ما - سازهای پروژه «سیمرغ» در حالی برای دومین‌بار در تیرماه سال ۹۰ در تالار وحدت به صدا درمی‌آید که حمید متبسم و همایون شجریان در آستانه برگزاری این کنسرت از آلبوم «سیمرغ» به شکلی نمادین رونمایی کردند و می‌رجلال‌الدین کزازی نیز از رابطه شاهنامه و موسیقی گفت.

 در نشست خبری که صبح امروز ـ ششم تیرماه ـ در تالار وحدت برگزار شد، میرجلال الدین کزازی ـ شاهنامه‌پژوه ـ دربارهٔ پیوندهای شاهنامه و موسیقی در پروژه «سیمرغ» گفت: ‌ به شخصه خنیادان نیستم اما از شیفتگان خنیا و موسیقی هستم بنابراین هنگامی که حمید متبسم برای همکاری در این برنامه خنیایی از من درخواست کرد تا دم‌ساز شوم، بی‌درنگ پذیرفتم. به ویژه اینکه این ساخته هنری و موسیقایی در پیوند با شاهنامه و انگیزه‌ای نیرومند برای این همکاری بود.

او اضافه کرد: ‌ سیمرغ یکی از پیچیده‌ترین، چند سویه‌ترین و کهن‌ترین نماد‌ها در افسانه و اسطوره ایرانی است که در اثر جاودانه فردوسی بازتاب یافته است.

کزازی خاطرنشان کرد: ‌ اگر بخواهیم نمادی انتخاب کنیم که چیستی ایرانی را برجسته‌تر، ‌ آشنا‌تر و گسترده‌تر از هر نماد دیگری آشکار نماید، می‌توانیم بر «سیمرغ» انگشت بگذاریم، زیرا این نماد دارای روی‌ها و سوی‌های گوناگون است. هم فرزانه و پزشک است و هم با خورشید و مهر به گونه‌ای پیوند خورده است. پس سیمرغ، مرغی آئینی و مهری است.

این استاد ادبیات و زبان فارسی در ادامه با مرور فرازهایی از چگونگی تولد رستم و نقش سیمرغ یادآور شد: اگر زبان‌شناسانه به نام «سیمرغ» بنگریم، متوجه می‌شویم که این واژه از دو پاره «مرغ» و «سی» تشکیل شده است که واژه «سی» بازمانده واژه‌ای اوستایی به معنای «شاید خورشید» است و از این رو «سیمرغ»‌‌ همان «مرغ خورشید» یا «مرغ مهر» نامیده می‌شود و همواره در کانون تاریخ ایران دریچه‌ای برای آفرینش و اندیشیدن به شیوه‌های گوناگون بوده است.

به گفته کزازی، سخن گفتن درباره سیمرغ به گستره‌ای وسیع نیاز دارد، اما هنرمند آفرینده و خنیایی همچون حمید متبسم بر پایه‌ این نماد باستانی ایرانی دست به آفرینش هنری می‌زند و از هر دید کارش شایسته است، زیرا پرداختن به سیمرغ به گونه‌ای به چیستی منش‌ و گوهر ایرانی نیز می‌پردازد.

او با بررسی رابطه میان موسیقی و شاهنامه عنوان کرد: وقتی می‌خواهیم، سه بیت از شاهنامه را به ساخته موسیقایی برگردانیم با دگرگونی در زمان روبر هستیم، زیرا آن ساخته خنیایی که در پیوند با بیت‌ها پدید می‌آید به درازا می‌انجامد، در حالی که در خنیای ناب ‌، موسیقی در معنای راستی و سرشتین خود نیازی به سخن ندارد.

کزازی تاکید کرد: سخنوری همچون فردوسی که بزرگ‌ترین رزم‌نامه جهان را نوشته است، در شاهکار خود به ناچار در بند واژه می‌ماند. واژه دارای ساختار آرایی است که به تنهایی بسنده نمی‌کند و باید معنا داشته باشد. هنگامی از سروده هنری کام بر می‌گیرم که نخست کلام اندیشه نهفته در آن را بستانیم تا در ما کارساز افتد اما موسیقی‌دان با چنین تنگنایی روبرو نیست.

او اضافه کرد: موسیقی یکباره از دل و ناخوداگاه هنرمند بر می‌خیزد و به یک باره به دل و ناخودگاه هنر دوست، کارساز می‌افتد، لذا هر سروده و شاهکار ادبی را هنگامی که می‌خوانیم پیوندی بیگانه وار با آن می‌گیریم اما ساخته خنیایی، شما را از شما وا می‌ستاند.

این شاهنامه‌پژوه، آهنگساز را چون جادوگری دانست که خود را در شنونده در می‌نهد و افزود: تنها هنری که با آن چنین می‌توان کرد، موسیقی است. خنیا نه تنها بر آدمیان که بر جانداران و گیاهان هم کار ساز می‌افتد.

می‌رجلال‌الدین کزازی، سپس یادداشت‌اش بر آلبوم «سیمرغ» را برای حاضران خواند.

سپس حمید متبسم ـ آهنگساز قطعه «سیمرغ» ـ نیز در بخش دیگری از این مراسم بعد از خواندن یادداشتی که بر آلبوم این اثر موسیقایی نوشته است، گفت: ‌ کنسرت پروژه «سیمرغ» برای دومین‌بار بعد از اجرایی که سال گذشته در باشگاه انقلاب پشت سر گذاشتیم، قرار است از ۱۴ تا ۱۷ تیرماه در تالار وحدت برگزار شود و همزمان با برگزاری آن، آلبوم «سیمرغ» نیز که ضبط آن از آبان سال گذشته در تالار رودکی آغاز شده بود، رونمایی می‌شود.

او سپس در پاسخ به سوالی درباره عدم حضور محمدرضا درویشی در اجرای دوباره «سیمرغ» تصریح کرد: تغییر و تحول در مهره‌های تعیین کننده و تشکیل دهنده یک مجموعه هنری‌گاه ناگزیر است و من به عنوان خالق اثر در ابتدا تصور می‌کردم با همکاری آقای درویشی به یک نتیجه نهایی خواهیم رسید، اما از آنجا که نه بنده و نه ایشان سابقه حرفه‌ای رهبری ارکستر را نداریم، پس در یک شرایط خاص احساس کردم تمام آنچه که تمایل دارم از این قطعه در ارکستر بشنوم با رهبری استاد درویشی و با وجود تمام زحمات ایشان به نتیجه مطلوب نرسیده است.

متبسم در ادامه خاطرنشان کرد: شخصا از ایشان خواهش کردم در پروژه حضور پیدا کنند، اما برای اجرای مجدد و ضبط آن، ترجیح دادم به دلیل تسلط بیشتر بر قطعه «سیمرغ»، خودم رهبری آن را برعهده بگیرم.

این هنرمند دربارهٔ ویژگی‌های رهبری در ارکس‌تر ایرانی و عدم تجربه خود برای این کار، گفت: ‌ اساسا رهبری کردن در ترکیب ساز‌های ایرانی یک مورد نادر است و شاید تنها استاد دهلوی بودند که پیش از این ارکس‌تر مضرابی خود را رهبری می‌کردند.

او اضافه کرد: ‌ معتقدم رهبری کردن آهنگسازان مقداری از زهر و تلخی کار را کم می‌کند، لذا مرسوم است که آهنگسازان خودشان کار را رهبری کنند و بنده برای جبران این کمبود از آبان ماه سال گذشته با گرفتن یک استاد رهبری، به شکل خصوصی دوره فشرده‌ای را گذراندم تا این کمبود را جبران کنم، اما همچنان ترجیح می‌دهم که آثار خودم را رهبری نمایم و برای «سیمرغ» حاضر به انجام این کار شدم اما به محض اینکه این فرصت به وجود بیاید تا این حس و رمز گشایی را بتوانم به رهبر دیگری منتقل کنم، او را به آغوش ارکس‌تر دعوت خواهم کرد.

این نوازنده سه‌تار همچنین درباره مستقل بودن پروژه «سیمرغ» و حمایت‌هایی که از آن صورت گرفته، توضیح داد: ‌ «سیمرغ» همچنان به‌طور کامل بر روی پای خود حرکت می‌کند و از هیچ ارگانی سوبسید دریافت نکرده است اما خوشبختانه یارانی داریم که ما را در این مسیر همراهی می‌کنند و با کمک‌های مالی خود در کنار ما حضور دارند.

او ادامه داد: این موارد به غیر از بخش تدارکاتی به قدری کوچک بوده که جواب گوی پروژه نیست، از این رو بیشترین بار بر دوش صاحبان اثر و اعضای «سیمرغ» است.

متبسم خاطر نشان کرد: همواره یک ندای درونی به من می‌گوید که باید این پروژه را به پیش برم و از آنجا که این کار را با دل انجام می‌دهم تا کنون موفق حرکت کرده‌ایم. در واقع موسیقی غیر از آنکه حرفه ماست عشق ما نیز محسوب می‌شود و خوشبختانه گروه نیز این حس را گرفته و بدون پرسشی درباره مسائل مالی سراغ سیمرغ و گردهمایی آن را می‌گیرد.

او درباره اجرای مجدد این برنامه در تالار وحدت و شرایط بلیت فروشی این برنامه نیز توضیح داد: ‌ تالار وحدت قطعا کوچک‌تر از آن است که حتی با فروش تمام بلیت‌هایش بتواند کمبودهای مالی این پروژه را جبران کند، اما تلاش کردیم که در این سالن اجرا برویم. خوشبختانه بنیاد رودکی نیز قدم‌هایی در این عرصه برداشته و شرایط مطلوبی برای اجرای «سیمرغ» فراهم کرده است. سایت سی گذر نیز با ما همکاری داشته است و ما همچنان متکی بر همکاری یاران «سیمرغ» جلو می‌رویم.

آهنگساز «سیمرغ» درباره برنامه‌های بین الملل این پروژه توضیح داد: ‌ در حال حاضر دو کنسرت قطعی برای کشور هلند داریم که به دلیل حضور بنده در این کشور می‌سر شده است و با کمک سازمان شونگ، تئا‌تر شهر هرلن هلند، سالن دکتر آنتوان فیلیپس در شهر لاهه، همکاری رادیو وودآر در آلمان و سازمان‌هایی همچون بنیاد پارسا محقق می‌گردد، اما امیدواریم در کشور آلمان و همچنین شهر لندن نیز کنسرت‌های مشابهی طی امسال و سال آینده داشته باشیم.

متبسم دربارهٔ بار دراماتیک این اثر و تاثیراتی که از آثار آهنگسازان ایرانی و جهانی گرفته است، گفت: در کودکی تمام لحظاتم را در آغوش مادری سپری کردم که همواره در حال قصه گفتن با آواز‌ها و داستان‌های زیبا و بیانی موسیقیایی بود و با پدری بزرگ شدم که صفحه فروشی داشت و آثار آهنگسازان جهانی را به واسطه او می‌شنیدم. به شخصه تا حد زیادی متاثر از آثار آهنگسازان روس بوده و هستم و خودم را متاثر از موسیقی چند صدایی می‌دانم. در بین هنرمندان ایرانی نیز به شدت تحت تاثیر قمر، محجوبی و بنان بودم.

او در پاسخ به سوال دیگری دربارهٔ احتمال اجرای قطعه «ونوشه» در دومین اجرای پروژه سیمرغ در تالار وحدت نیز گفت: ‌ «ونوشه» اولین قطعه و «سیمرغ» آخرین قطعه در این کنسرت است و از آنجا که زمان اجرای سیمرغ تنها یک ساعت و کوتاه برای یک کنسرت است، تصمیم گرفتیم بار دیگر در اجرای این قطعه کار را با «ونوشه» آغاز کنیم. خوشبختانه این قطعه به شدت مورد توجه نسل جوان موسیقی ایران نیز بوده است. البته در اجرای مجدد این قطعه آزاد میرزاپور تک نوازی سه تار را بر عهده دارد.

متبسم در بخش پایانی صحبت‌های خود درباره احتمال ساخت قطعات دیگری براساس شاهنامه گفت: ‌ کار هنر سفارشی نیست و تا وقتی که کاری ساخته نشده است، نمی‌توان درباره آن صحبت کرد. اما در حال حاضر ساخت چنین قطعی در این حوزه در تصورم نیست.

همایون شجریان خواننده قطعه «سیمرغ» نیز در بخش دیگری از این نشست درباره دلایل پذیرش خوانندگی این قطعه گفت: هیچ دلیلی بالا‌تر از اشعار فردوسی، آهنگسازی دقیق و درست حمید متبسم و حضور نوازندگان جدید نیست و طبیعتا هر خوانده‌ای دوست دارد در این اثر سهمی داشته باشد.

او بیان کرد‌: اشعار فردوسی جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایران زمین دارد و علاقه‌مندان خاص و پیگیری هم آن را دنبال می‌کنند که شاید هیچ اثر دیگری را اینگونه پیگیری نکنند، لذا این کار برای من فرصتی مغتنم بود و خوشحالم که در آن حضور داشتم و نتیجه‌اش برایم کاملا رضایت بخش بود زیرا حسی نو و ویژه را در کنار این گروه تجربه کردم.