موسیقی ما – بیش از 3 ماه از اولین فراخوان «موسیقی ما» برای انتخاب و معرفی صد قطعه موسیقی هیت شده از زمان انقلاب تاکنون می‌گذرد و در این مدت، تحریریه «موسیقی ما» بیش از 250 قطعه را انتخاب کردند که در دوره‌های مختلف به دلایلی هیت شده بودند. در مرحله بعدی با کمک نظرات کاربران گرامی سایت و همچنین مشورت با تعدادی از اهالی موسیقی، این تعداد به حدود نصف یعنی 130 قطعه رسید و تعدادی از آثاری که از قلم افتاده بودند نیز به این لیست اضافه شدند. مشورت با کارشناسان موسیقی همچنان ادامه دارد تا در نهایت 100 هیت پس از انقلاب انتخاب شوند و در نهایت ترتیب این لیست با رأی‌گیری عمومی از مردم و کارشناسان مشخص خواهد شد.
 

• اما چند نکته مهم:

 1- نکته کلی: انتخاب چنین لیستی از قطعات هیت 4 دهه موسیقی داخل ایران، سختی‌‌های متعددی دارد و البته می‌تواند در سال‌های آینده به عنوان یک منبع و مرجع شناخته شود. از آنجا که چنین لیستی برای اولین بار در موسیقی ایران تهیه می‌شود، ممکن است خالی از ایراد نباشد و راهنمایی‌ها و یادآوری‌های تمام عزیزانی که این مطلب را می‌خوانند، می‌تواند در هرچه کم‌نقص‌تر شدن این فهرست به ما کمک کند. نکته مهم در این میان این است که در تمام دنیا، هیت‌ها بر اساس فروش آن قطعه و یا تعداد پخش ویدئوکلیپ‌اش از شبکه‌های ماهواره‌ای سنجیده می‌شوند. اما از آنجا که در ایران آمار فروش مشخصی وجود ندارد و شبکه‌ای هم برای پخش ویدیوکلیپ نداریم، هیت بودن یک قطعه را باید بر اساس شنیدن آن در محافل مختلف سنجید. 

2- نکته‌ای برای مردم و طرفداران خوانندگان داخلی: بعد از انتشار کامل لیست نوبت به مخاطبان سایت است که ترتیب آنها را در یک نظرسنجی مشخص کنند. این لیست ممکن است در آینده به عنوان رفرنسی در شناخت قطعات بسیار شنیده شده در این سال‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. پس اگر قرار باشد رأی شما بر اساس علاقه شخصی و هواداری از خواننده محبوب‌تان داده شود، این ماجرا به بیراهه خواهد رفت. بنابراین حتماً، حتماً، حتماً، لطفاً، لطفاً، لطفاً قطعات را بر اساس هیت بودن‌شان انتخاب کنید نه علاقه شخصی‌تان به یک یا چند خواننده. برای این کار هم تنها کافی است به حافظه خود رجوع کنید و ببینید آیا این قطعه را در زمان انتشارش (و نه لزوماً الان) در جاهای مختلف می‌شنیده‌اید یا نه. MP3Playerها، ضبط ماشین‌ها، مهمانی‌ها و جمع‌های خودمانی و... بهترین جاها برای سنجش هیت بودن و نبودن یک آهنگ هستند. 

3- نکته‌ای برای خوانندگان و اهالی موسیقی: مهم‌ترین سخن ما با اهالی موسیقی درباره این فهرست این است که هیت شدن یا نشدن یک قطعه، لزوماً به معنای کیفیت بالا و ماندگاری آن نیست. همه ما بسیاری از آهنگ‌های زیبا و شنیدنی در خاطرمان داریم که ویژگی‌های همه‌گیر شدن را نداشته‌اند و در تولیدشان اصلاً فکر کردن به مخاطب عام اولویت اول نبوده است. همینطور بسیاری از قطعات را می‌شناسیم که هیت شده‌اند ولی به لحاظ کیفی یا تکنیکی یا علمی یا محتوایی و... ارزش چندانی ندارند. مثلاً ترانه و شعر خوبی ندارند یا ملودی آنها اصولی و زیبا نیست یا تنظیم درستی ندارند یا تلفیق شعر و ملودی در آنها به خوبی صورت نگرفته یا همه این موارد. حتی بسیاری قطعه هیت سراغ داریم که در زمان خودشان به شدت فراگیر شده‌اند اما بیش از چند ماه ماندگار نبوده و به زودی فراموش شده‌اند. 

4- هیت چیست؟ هیت قطعه‌ای است که در زمان انتشار و یا حتی پس از آن، به دلایلی در جامعه فراگیر می‌شود و توجه عمومی را نسبت به خود جلب می‌کند.

• هیت بودن لزوماً به معنای باکیفیت بودن قطعه نیست، در عین این که می‌تواند از کیفیت بالایی هم برخوردار باشد.
• هیت بودن لزوماً به معنای ماندگار بودن قطعه نیست، در عین اینکه می‌تواند ماندگار هم باشد.
• هیت بودن یک قطعه لزوماً به این معنا نیست که بهترین قطعه آن هنرمند است. ممکن است قطعه‌ای که از یک خواننده هیت می‌شود، بهترین قطعه او باشد یا نباشد.
• هیت لزوماً به معنای پرطرفدارترین قطعه یک خواننده نیست. ممکن است یک قطعه برای طرفداران آن خواننده محبوب‌ترین باشد و در کنسرت‌ها بیشترین درخواست را داشته باشد، اما برای عموم مردم هیت نباشد.
• هیت بودن لزوماً با پخش مکرر یک قطعه از صدا و سیما حاصل نمی‌شود و برای تأیید هیت بودن یک قطعه، فاکتور علاقه مردم برای شنیدن مجدد آن در جاهایی غیر از تلویزیون هم لازم است. به این ترتیب، بسیاری از تیتراژهای برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی که در دوره خودشان به شدت فراگیر شده‌اند اما به جز روی آن برنامه کسی تمایلی به شنیدن‌شان ندارد، از این فهرست حذف می‌شوند. 
• برخی قطعات هم هستند که از حوزه هیت بودن خارج شده و به مگا هیت تبدیل می‌شوند. محبوبیت و فراگیری آنها بعضا از روستاهای کوچک و دورافتاده تا خارج از مرزها هم کشیده می‌شود.

 
   
 
برای خیلی از ما سوال است که ترانه‌هایی که همیشه می‌شنیدیم و زمزمه می‌کرده‌ایم، در چه شرایطی ساخته شده و چگونه تا این حد فراگیر شده‌اند. «موسیقی ما» حین انتخاب و معرفی صد هیت برتر 4 دهه اخیر موسیقی ایران، در مورد این قطعات به این دو سوال پاسخ می‌دهد که هر قطعه چگونه ساخته شده و در چه شرایطی و به چه دلیلی هیت شده‌اند.
بنابراین هر روز داستان شکل‌گیری و هیت شدن 10 قطعه را از میان این 100 قطعه برای شما منتشر می‌کنیم.

نکته: در انتشار این قطعات هیچ‌گونه ترتیبی رعایت نشده است.




*** عجب رسمیه
  خواننده: رسول نجفیان
  ترانه‌سرا: رسول نجفیان
  آهنگساز: رسول نجفیان
  تنظیم‌کننده: رسول نجفیان
  آلبوم: بی‌بی‌جان
  سال انتشار: 1375
  ناشر: دارینوش
 
  بخش‌هایی از ترانه: عجب رسمیه رسم زمونه/ قصه‌ی برگ و باد خزونه/ میرن آدما، از اونا فقط/ خاطره‌هاشون به جا می‌مونه/ کجاس اون کوچه؟ چی شد اون خونه؟/ آدماش کجان؟ خدا می‌دونه...

   
«ترانه «رسم زمونه» عصاره 50 سال زندگی من است. گوشه‌گوشه تهران برای من پر از خاطرات است که هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنم. آدم‌هایی در زندگی‌ام نقش داشته‌اند که برخی از آن‌ها دیگر در جمع ما نیستند، از پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ گرفته تا دوستان و آشنایان. اما شاید جرقه اصلی سرودن این شعر زمانی در من زده شد که خانه دوره کودکی من را ویران کردند و به جایش ساختمان نویی ساختند. ما در آن خانه بزرگ تنها دو اتاق داشتیم و همسایه‌های دیگری هم در کنارمان زندگی می‌کردند.»

این نخستین جمله‌هایی است که «رسول نجفیان» درباره چگونگی شکل‌گیری این ترانه خاطره‌انگیز می‌گوید.  بازیگر باسابقه سینما و تلویزیون که مدت‌هاست به نقش‌آفرینی می‌پردازد و علاوه بر فعالیت در حوره بازیگری، دستی هم در موسیقی دارد.

ماجرای همه‌گیر شدن قطعه «رسم زمونه» هم داستان جالبی دارد: «با وجود شرایط مالی نه‌چندان خوب در کلاس‌های استاد مهرتاش حاضر می‌شدم و ردیف‌های آوازی را می‌آموختم. همه این تجربیات باعث شد که من پیشینه خوبی از موسیقی و اشعار بزرگان داشته باشم. روزی رسید که بالاخره آن اتفاقی که منتظرش بودم، افتاد. در شبکه پنج پخش یک‌سری برنامه‌های زنده شروع شده بود که البته اعتراف می‌کنم خیلی سخت بود و بسیاری از مجریان برای حضور در این برنامه‌ها، استرس زیادی داشتند. حتی مهمانان هم برای حضور در این برنامه چندان راغب نبودند. در یکی از همین برنامه‌ها بود که متأسفانه مهمان ما نیامد و مدیر شبکه هم نگران بود و می‌گفت حالا که مهمان نیست، می‌خواهی چطور برنامه را پر کنی؟ من ولی انرژی خوبی داشتم و گفتم یک‌سری نواها و آواهای قدیمی دارم که می‌توانم آنها را اجرا کنم. مطمئن هستم که مورد توجه قرار می‌گیرد. با چند مخاطب برنامه هم که مستقیم روی خط ما می‌آیند صحبت می‌کنیم و برنامه بالاخره پر می‌شود.»

نجفیان ادامه می‌دهد: «از آنجایی که خداوند باید بخواهد تا یک اتفاقی بیفتد، من «رسم زمونه» را اولین بار در آن برنامه خواندم. یعنی اگر مهمان من در آن روز می‌آمد، شاید اصلاً همه این اتفاقات هرگز برای من نمی‌افتاد. من خواندم و اصلاً هم انتظار نداشتم که تا این حد مورد توجه قرار بگیرد.»

خواننده آلبوم «بی‌بی‌جان» درباره بازخوردهای آن اجرا می‌گوید: «آن روز گذشت و فردای آن برنامه با من تماس گرفتند و با یک لحن ترسناکی گفتند که مگر تو در آن برنامه چه کار کرده‌ای؟! من برق از چشمانم پرید و ترسیدم. گفتم نکند که حرف نامربوطی زده باشم که صلاح نبوده. ولی پرس‌وجو که کردم، متوجه شدم مردم به تلفن‌های سازمان هجوم آورده‌اند و کلی درخواست برای پخش این برنامه شده است. در همان روزها هم عزیزی از دنیا رفت که بهانه‌ای شد تا این کار دوباره به مناسبت مرگ ایشان پخش شود و خلاصه این داستان همه‌گیر شدن آن ترانه با صدای من بود. بعد‌ها برادران «معظمی» سراغم آمدند و به لطف هنر آقای حمیدرضا صدری، آلبوم «بی‌بی‌جان» با صدای من منتشر شد.»


   

• *** باران تویی

  گروه چارتار
  خواننده: آرمان گرشاسبی
  ترانه‌سرا: احسان حائری
  آهنگساز: آرش فتحی
  تنظیم‌کننده: آیین احمدی‌فر
  آلبوم: باران تویی
  سال انتشار: 92
  ناشر: تصویرگستر پاسارگاد
 
  بخش‌هایی از ترانه: باران تویی، به خاک من بزن/ بازآ ببین، که بی مَهِ تو من، هوای پر زدن ندارم/ باران تویی، به خاک من بزن/ بازآ ببین، که در ره تو من نفس‌بریده در گذارم...
   
شاید داستان شکل‌گیری گروه «چارتار» به خودیِ خود جذاب‌ترین بخش فعالیت‌های هنری آنهاست. آرمان گرشاسبی درباره شکل‌گیری این گروه می‌گوید: «یک دوستی قدیمی میان من و آرش وجود داشت و همین‌طور من و احسان. از طرفی آرش هم با آیین دوست بود. آرش ساز می‌زد و من هم آواز کار می‌کردم. ولی آرش از این موضوع بی‌خبر بود. یک روز خیلی اتفاقی آرش ساز زد و من هم خواندم. آرش که از تمرین‌های من بی‌خبر بود، گفت تو چقدر خوب می‌خوانی، صبر کن به تو خبر می‌دهم. نمی‌دانستم چه تصمیمی دارد. بعد هم آرش یک ملودی سنتی ساخت و آیین هم آن را الکترونیک تنظیم کرد. بعد یک روز با من تماس گرفت و قرار گذاشتیم و موسیقی را برای من پخش کرد و گفت برای تکمیل کار به یک شاعر نیاز داریم، کسی را سراغ نداری؟ من هم احسان را معرفی کردم، احسان پذیرفت و روی ملودی، ترانه‌ای نوشت و وقتی هر چهار نفر روی شعر توافق کردیم، من هم آن قطعه را خواندم. آن‌جا بود که دیدیم پکیج خوبی از کار درآمده و بدون این‌که حرفی بزنیم، کار روی قطعه دوم را شروع کردیم.»

چند قطعه از «چارتار» که منتشر شد، به یک‌باره موج‌شان همه‌جا را گرفت و «باران تویی» به انتخاب بسیاری از علاقه‌مندان به موسیقی تبدیل شد. آنها هنوز خودشان را جدی نگرفته بودند و موضوع، زمانی برایشان جدی‌تر به نظر آمد که حضورشان در برنامه زنده رادیویی رادیو جوان خبرساز شد و آنها توانستند رکورد SMSهای آن برنامه را بشکنند. حالا «چارتار» دیگر یک نام شناخته شده بود که پیش از انتشار رسمی آثارش مورد توجه قرار گرفته بود.

آرش فتحی درباره روزهایی که قطعه «باران تویی» در مرحله تولید بود می‌گوید: «ساختن ملودی نو و در عین حال آشنا، دشوار است. علت این اتفاق این است که من دانش‌آموخته موسیقی غربی هستم و از دیدگاه و دریچه‌های این موسیقی به دستگاه‌های ایرانی نگاه می‌کنم. برای همین دستم باز‌تر است که موسیقی شرقی را بسط و گسترش دهم و خودم را در دستگاه‌های موسیقی ایرانی محصور نکنم. مثلاً در قطعه «باران تویی» با استفاده از هارمونی غربی دستگاهم را در موسیقی ایرانی تغییر دادم، یعنی از دستگاه دشتی وارد دستگاه اصفهان شدم. حداقل تا آنجایی که من می‌دانم، تاکنون نشنیده‌ام که چنین چیزی در جای دیگری باشد که یک نفر آهنگ را بسازد و یک شاعر و تنظیم‌کننده و خواننده مجزا در گروه حضور داشته باشد. به نظر من یکی از جنبه‌های نو بودن صدای چارتار به دلیل همین نوآوری در تشکیل گروه بوده است. اول ملودی ساخته می‌شود ولی این به عنوان یک اصل در گروه نیست. برای شروع کار و آلبوم اول این اصل را پیش گرفتیم که ملودی اول ساخته شده و بعد روی آن کلام قرار می‌گیرد. طی صحبت‌های من و احسان و صحبت‌های گروهی به این نتیجه رسیدیم که برای آلبوم اول این تجربه می‌تواند جواب بدهد. ولی برای آلبوم‌های بعدی شاید راه‌های دیگری را انتخاب کنیم. من ملودی را می‌سازم و چون که من قدم اول هستم، تمام بچه‌ها باید با ملودی من ارتباط برقرار کنند. احسان و آیین و آرمان قدم‌های بعدی من هستند و باید حتماً ارتباط برقرار کنند تا بتوانند کلام بیافرینند و تنظیم و اجرا کنند. بنابراین آنها در مورد ملودی حتماً باید نظر بدهند و از فیلترشان رد شود که این مسأله بسیار مشکلی است. من احساس می‌کنم کار من کیفیت بالایی دارد، چون هم از فیلتر خودم که آدم وسواسی هستم رد می‌شود و هم از فیلتر سه آدمی که سه سلیقه مختلف راجع به موسیقی دارند و باید آن سه نفر را ارضا کنم. باید از فیلتر آنها هم رد شود و به قدم‌های بعدی برسیم. این راجع به احسان هم اتفاق می‌افتد که باید من را ارضا کند و آرمان و آیین هم همینطور هستند. یعنی مدام از فیلتر یکدیگر رد می‌شویم و بنابراین خروجی چارتار یک اثر باکیفیت است.»

از سوی دیگر خیلی‌ها اعتقاد دارند حضور «مهناز افشار» در تیزر تبلیغاتی این آلبوم در زمان انتشارش بسیار در فراگیر شدن این اثر نقش داشته است. «باران تویی» حالا به نماد «چارتار» تبدیل شده و همه انتظار آلبوم جدید این گروه را می‌کشند. آلبومی که می‌تواند موفقیت‌های گروه را دوچندان کند. هرچند تاریخ موسیقی در ایران بعد از انقلاب نشان داده که بسیاری از هنرمندانی که در آلبوم اول به‌شدت همه‌گیر شده‌اند، در آلبوم‌های بعدی کمتر توانسته‌اند آن موفقیت نخست را تکرار کنند.


   

• *** دروغه

  ترانه‌سرا: مازیار فلاحی
  آهنگساز: مازیار فلاحی
  تنظیم‌کننده: مازیار فلاحی
  آلبوم: قلب یخی
  سال انتشار: 1390
  ناشر: تصویر دنیای هنر
 
  بخش‌هایی از ترانه: همه میگن که تو رفتی/ همه میگن که تو نیستی/ همه میگن که دوباره دل تنگمو شکستی/ دروغه.../ چه‌جوری دلت میومد/ منو اینجوری ببینی/ با ستاره‌ها چه نزدیک/ منو تو دوری ببینی/ همه گفتن که تو رفتی/ ولی گفتم که دروغه...
   
ترانه «دروغه» را مازیار فلاحی برای پدرش می‌نویسد. پدری که دیگر در کنارش نیست و او هم نمی‌خواهد این دوری را باور کند. چند سال بعد هم روی این ترانه ملودی می‌سازد و تنظیم می‌کند و معروف‌ترین ترانه «مازیار فلاحی» شکل می‌گیرد. قطعه «دروغه» برای اولین بار در یکی از قسمت‌های سریال «قلب یخی» شنیده شد و مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. اتفاقاً این اثر روی یکی از بخش‌های «قلب یخی» پخش شد که «حمید گودرزی» معشوقه خود را از دست داده بود و در میانه‌های ترانه می‌گوید: «نگام با نگاهش جون گرفته بود.»

در سال 89 برخلاف امروز چندان مرسوم نبود که خواننده‌ها بلافاصله پس از پخش قطعه خود در یک سریال، نسخه اصلی آن را هم از طریق اینترنت منتشر کنند. به همین دلیل برخی از مخاطبان «دروغه» را از روی سریال «قلب یخی» که در شبکه نمایش خانگی پخش می‌شد ضبط کردند و صدای حمید گودرزی هم روی آن ضبط شده بود. تا اینکه در خرداد 1390 نسخه باکیفیت این قطعه در آلبوم «قلب یخی» -که اولین حضور رسمی مازیار فلاحی در بازار موسیقی به شمار می‌رفت- منتشر شد.

فلاحی در آن آلبوم قطعات ریتمیک و شش‌وهشت هم داشت اما ترجیح داد که برخلاف روال معمول، این قطعه غم‌انگیز را برای سرآلبومیِ «قلب یخی» انتخاب کند. فلاحی درباره ساخت قطعه دروغه به مجله «زندگی مثبت» گفت: «دروغه اولين قطعه آلبوم «قلب يخی» برای پدرم بود، ولی من تا به حال اين مسأله را ذکر نکرده‌ام. بين سن 16 تا 17 بودم که پدرم را از دست دادم. اين سن شايد سخت‌ترين دوره برای يک فرزند باشد که پدرش او را تنها بگذارد. درست لحظه‌ای که شما احتياج داريد يک فرد قوی در خانواده هوای شما را داشته باشد، ديگر او را نداريد. آنجاست که تنها می‌مانيد و بايد روی پای خودتان بايستيد؛ زيرا خانواده‌های ايرانی معمولاً متکی به پدر هستند.»

او در یک گفتگوی دیگر با سایت «موسیقی ما» هم توضیح می‌دهد: «ترانه «دروغه» در قصه یک‌خطی، داستان آدمی است که عزیزی را از دست داده اما نمی‌خواهد آن را باور کند.»

مازیار فلاحی در پاسخ به سوال خبرنگار نشریه «یکشنبه» درباره اینکه آیا فکر می‌کرد که «دروغه» هیت شود، می‌گوید: «نه هيچ‌وقت! اين آهنگ قصه كسي است كه يك نفر را از دست داده و نمي‌خواهد اين ماجرا را باور كند. شما واقعاً مي‌توانيد از قبل فكر كنيد كه آهنگي با چنين سوژه‌اي هيت شود؟ بنابراين مطمئن باشيد وقتي داشتم اين آهنگ را مي‌ساختم، اصلاً به هيت شدن آن فكر نمي‌كردم و فقط مي‌خواستم كاري بسازم كه نشان‌دهنده احساس خودم باشد و بعد با دل آدم‌هاي ديگر احساس نزديكي كند. همين!»

اصلی‌ترین دلیل مطرح شدن قطعه «دروغه» شاید همان ضرب‌المثل معروف «هرچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند» باشد. زیرا این اصطلاحاً یک کار دلی است و ترانه‌اش هم به گونه‌ای سروده شده که هرکسی می‌تواند خودش را جای راوی قرار دهد. در همه‌گیر شدن این قطعه نباید نقش فصل اول سریال «قلب یخی» به کارگردانی «محمد حسین لطیفی» را هم نادیده گرفت. مجموعه‌ای که در ماه‌های اول توزیع با استقبال ویژه‌ای از سوی مخاطبان رو‌به‌رو شد ولی در ادامه اولین سریال شکست‌خورده نمایش خانگی لقب گرفت.


   

• *** مِی عشق

  شاعر: فخرالدین عراقی
  آهنگساز: علی تفرشی
  تنظیم‌کننده: علی تفرشی
  آلبوم: دیوانه شو (1379)



 
  بخش‌هایی از ترانه: من مست می‌عشقم هشیار نخواهم شد/وز خواب خوش مستی بیدار نخواهم شد/امروز چنان مستم از بادهٔ دوشینه/تا روز قیامت هم هشیار نخواهم شد/تا هست ز نیک و بد در کیسهٔ من نقدی/در کوی جوانمردان عیار نخواهم شد
   
«علی تفرشی» درباره ساخت قطعه «می عشق» به سایت «موسیقی ما» گفت:«من در سال 78 این قطعه را ساختم و شعر آن از «فخرالدین عراقی» است. این اثر را در دستگاه «نوا» ساختم. قطعه تلفیقی یعنی تلفیق موسیقی پاپ و سنتی با ریتم لنگ در میزان پنج هشتم بود. به خاطر دارم که تولد حضرت علی (ع) بود و از چند وقت قبل دیوان عراقی را برای انتخاب یک شعر و ساخت قطعه جدید می‌گشتم. چهار یا پنج غزل را انتخاب کرده بودم اما باز هم به نیت حضرت علی (ع) بر دیوان عراقی تفأل زدم. در آن لحظه غزل من مست می‌عشقم در برابر من ظاهر شد. تعجب کردم که چرا تا کنون این غزل را ندیده یا از روی آن رد شده بودم. بلافاصله به اتاق کار خودم رفتم و پشت پیانو نشستم و نواختم و این قطعه را خواندم. زمانی که چشم باز کردم دیدم دقایقی است که این غزل را تا پایان خوانده ام. فهمیدم که این ملودی از جای دیگری رسیده و لطفی بوده است. ورق نت برداشتم و گفتم که سریع بنویسم زیرا برای خودم نیست و فراموش می‌کنم! یادم هست که عجله زیادی برای نوشتن نت داشتم. به دنبال انتخاب دستگاه و شکل و شمایل خاص برای شروع و پایان ملودی نبودم. این ملودی واقعا از آن کارهایی بود که خودش ساخته شد و خدا را شکر تا امروز هنوز خودم دوست دارم و مردم هم دوست دارند.»

در دهه هفتاد کلا فضا برای ارائه هر نوع موسیقی مناسب بود و مخاطبان آثار مختلف را به راحتی می‌پذیرفتند. از جمله قطعاتی که پاپ سنتی بودند. آثار زیادی در این سبک با صدای خوانندگان مختلف منتشر شد که هم مشخصه‌های یک اثر پاپیولار را داشتند و هم ویژگی‌های یک قطعه سنتی را می‌شد در آنها یافت. علی تفرشی هم در آلبوم دیوانه شو به سراغ این نوع موسیقی رفت و برایش بازخوردهای خوبی هم داشت. اما دومین قطعه آن آلبوم یعنی می‌عشق بیشتر مطرح شد. دلیل اصلی هیت شدن می‌عشق در بخش موسیقایی و خصوصا ملودی آن است. ملودی ای که حفظ آن برای مخاطبان راحت و قابل مرور بود. شعر عراقی هم در عین دارا بودن این سادگی، عمیق و پرمغز بود. تلویزیون هم نقش به سزایی در بیشتر شنیده شدن این کار داشت. زیرا برای قطعه می‌عشق ویدئویی تولید کرده بودند که اغلب در عصرهای جمعه پخش می‌شد.


   

• *** تصنیف «اندک اندک»

  خواننده: شهرام ناظری
  آهنگساز: شهرام ناظری
  شاعر: مولانا
  تنظیم و سرپرستی گروه: جلال ذوالفنون
  آلبوم: گل صدبرگ
  سال انتشار: 1360
  ناشر: خوش‌نوا
 
  بخش‌هایی از ترانه: اندک اندک جمع مستان می‌رسند/ اندک اندک مِی‌پرستان می‌رسند/ دلنوازان نازنازان در ره‌اند/ گل‌عذاران از گلستان می‌رسند...
   

«شهرام ناظری» در سال‌هایی که آواز می‌خوانَد، قطعه‌ی هیت کم ندارد. یکی از آنها هم همین «اندک اندک» از ‌آلبوم «گل صدبرگ» اثر جلال ذوالفنون. این قطعه را اما خود ناظری که در آن زمان بسیار جوان بود، ساخته و با وجود آنکه حالا درست 34 سال از انتشارش می‌گذرد، همچنان بر لب مردم زمزمه می‌شود.

این اثر بارها از صدا و سیما پخش شده، نمونه‌اش آن زمان که اولین گروه آزادگان به ایران آمدند و این تصنیف در مراسم استقبال‌شان میان آن همه شور و اشک شنیده شد. «گل صدبرگ» را زنده‌یاد «جلال ذوالفنون» به مناسبت هشتصدمین سالروز تولد مولانا در بیات ترک به صورت گروه‌نوازی برای سه‌تار نوشت. بسیاری این اثر را برگ زرینی در تاریخ موسیقی ایران می‌دانند، به خصوص اینکه تا پیش از انتشار این اثر، کمتر آهنگسازی تمایل به استفاده از ساز سه‌تار در آثارش داشت؛ به خصوص آنکه سه‌تار در همنوازی‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و بیشتر جواب آواز می‌داد یا نوازنده در قطعه‌ای، تک‌نوازی می‌کرد.

با «گل صد برگ» بود که به نوعی انقلاب در ساز سه‌تار صورت گرفت که همچنان هم می‌توان تأثیرات آن را مشاهده کرد و بسیاری عقیده دارند که سیل گرایش جوانان به سه‌تار به دنبال موفقیت این اثر صورت گرفته است. «شهرام ناظری» در این اجرا، مثل همیشه نوآوری‌های خاص خودش را داشته و با چنان جسارتی در آوازش تغییر به وجود آورده که پیش از آن نمی‌توان نمونه‌ای برایش سراغ گرفت.

کافی است بار دیگر آن قطعه‌ی آوازی را که با سه‌تار «رضا قاسمی» اجرا کرده است، گوش کنید. گفته می‌شود نخستین اجرای این آواز به سال ۱۳۵۴ در منزل دکتر نظام‌زاده نایینی بازمی‌گردد؛ جایی که شهرام ناظری جوان به درخواست استاد غلامحسین بنان شروع به خواندن می‌کند: «چه دانستم که این سودا مرا زین سان کند مجنون/ زند موجی بر آن کشتی که تخته تخته بشکافد» بنان از شعری که ناظری جوان انتخاب کرده شگفت‌زده می‌شود و به او توصیه می‌کند که: «این شعری که انتخاب کرده‌ای پر از خون است و تخته‌پاره و موج و دریا و نهنگ و... هر چه‌قدر خوش بخوانی، این الفاظ و وزنِ شعر مانع اثرگذاری آواز تو می‌شوند.»

اما سال‌ها پس از آن، ناظری همان آواز را روی ساخته‌ای از رضا قاسمی اجرا کرد. بعد از این اثر بود که آهنگسازان و خوانندگان بیشتر از ساز سه‌تار استفاده کردند.


   

•  *** از کرخه تا راین

  آهنگساز: مجید انتظامی
  خواننده: -
  موسیقی فیلم «از کرخه تا راین»
  کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
  سال انتشار: 1371
 

   

موسیقی‌هایی که از فیلم‌هایشان سبقت گرفته‌اند، کم نیستند. کافی است نگاهی داشته باشیم به فعالیت‌های «انیو موریکونه» یا «جان ویلیامز» و... متوجه شویم که موسیقی‌ای که برای فیلم‌‌های گوناگون ساخته‌اند، گاهی از خود اثر قابل تأمل‌تر و شناخته شده‌تر است. در فیلم‌های ایرانی هم می‌توان این مسأله را مشاهده کرد و در این میان، «از کرخه تا راین» ساخته‌ی «مجید انتظامی» با آن سوت دلنشین زنده‌یاد «علیرضا خورشیدفر» نمونه‌ی خوبی است.

این اثر یکی از هیت‌ترین آثاری است که در موسیقی فیلم شنیده شده و هنوز که هنوز است، صدا و سیما در مناسبت‌های گوناگون به خصوص عزاداری‌ها از آن بهره می‌گیرد. استفاده از آن سوت هم خودش حکایت جالبی دارد.

انتظامی درباره‌ی این اثر می‌گوید: «علیرضا خورشیدفر در کنار اینکه به شدت انسان خوب و خنده‌رویی بود، توانمندی‌های دیگری داشت. من و علیرضا ۳۰ سال در کنار هم کار کردیم و متوجه سوت زدن‌های قوی او شدم. زمانی به او گفتم روزی موسیقی‌ای می‌نویسم که تو در آن سوت بزنی. علیرضا حرف من را به شوخی گرفت و زمانی که موسیقی «از کرخه تا راین» را نوشتم، او را غافلگیر کردم. بعد از اینکه موسیقی فیلم مورد استقبال مردم قرار گرفت، خیلی‌ها تمایل داشتند بدانند این سوت توسط دستگاه زده شده یا سوت زنده انسان است. زمانی که متوجه شدم اغلب آهنگسازان به سمت استفاده از سوت انسان رفته‌اند، کار را کنار گذاشتم؛ اما علیرضا با دوستان دیگری چون زنده‌یاد بابک بیات در این زمینه همکاری کرد. اما مردم او را با «از کرخه تا راین» و «بوی پیراهن یوسف» می‌شناسند.»

هرچند که بعد از درگذشت زنده‌یاد «خورشیدفر» وقتی از ابراهیم حاتمی‌کیا نظرش را درباره‌ی خالق آن سوت پرسیدند،‌ پاسخ داد که کسی با نام خورشیدفر را نمی‌شناسد که با واکنش خانواده‌ی مرحوم خورشیدفر همراه شد! این فیلم با موسیقی متن زیبا و دلنشین به یکی از کارهای ماندگار سینمای ایران در دهه 70 از از آن یاد شود.

انتظامی از آن دست آهنگسازانی است که بیشتر به ساخت موسیقی فیلم شهرت دارد و ملودی بسیاری از آثار مطرح سینمای ایران را ساخته و توانسته چندین بار، سیمرغ بلورین این رخداد سینمایی را دریافت کند. اولین تجربه‌ی موسیقی تصویری او با ساخت موسیقی فیلم کوتاه «زال و سیمرغ» در سال ۱۳۵۶ همراه بود و با ساخت موسیقی فیلم «سفر سنگ» به‌طور حرفه‌ای کار ساخت موسیقی فیلم را آغاز کرد. او نزدیک به ۱۰۰ موسیقی فیلم و حدود ۱۰ موسیقی صحنه‌ای نوشته که در اجرای بعضی از آنها به عنوان نوازنده حضور داشته و یکی از فعال‌ترین آهنگسازان موسیقی فیلم پس از انقلاب است. او البته سال‌هاست که دیگر در این زمینه فعالیت چندانی ندارد و می‌گوید که فیلم‌های این روزها چنان سخیف هستند که دیگر تمایلی به ساخت موسیقی برایشان ندارد.


   

• *** غیرمعمولی

  خواننده: محسن چاوشی
  ترانه‌سرا: علی بحرینی
  آهنگساز: محسن چاوشی
  تنظیم‌کننده: کوشان حداد
  آلبوم: حریص
  سال انتشار: 89
  ناشر: تصویر دنیای هنر
 
  بخش‌هایی از ترانه: دوستی ساده ما غیرمعمولی شد/ نمی‌دونم اون روز تو وجودم چی شد/ نمی‌دونم چی شد که وجودم لرزید/ دل من این حسو از تو زودتر فهمید/ تو که باشی پیشم دیگه چی کم دارم/ چه دلیلی داره از تو دست بردارم/ بین ما کی بیشتر عاشقه من یا تو/ هر چی شد از حالا همه چیزش با تو...
   
اینکه «محسن چاوشی» برای یکی از آثار آلبوم «حریص» -که جزو موفق‌ترین آلبوم‌هایش است- فضای شش‌وهشت را انتخاب کند، به خودی خود می‌تواند جذاب و جالب باشد. چاوشی درباره داستان تولد این ترانه اعتقاد دارد که شعر را چند باری خوانده و بعد توانسته با آن ارتباط برقرار کند و ملودی‌اش همانجا به ذهنش رسیده و داستان شکل‌گیری این قطعه به همین راحتی بوده است.

علی بحرینی ترانه‌سرای این قطعه نیز درباره شکل‌گیری این همکاری گفته: «مهران خالصی با من تماس گرفت و از من خواست برای یکی از خواننده‌هایش یک ترانه «تین‌ایج» بنویسم. از او خواستم به خواننده بگوید با من تماس بگیرد اما مهران گفت احتیاجی به این تماس نیست. من «غیرمعمولی» را نوشتم. مهران از آن خوشش آمد اما فردای آن روز تماس گرفت و گفت خواننده با قسمت‌هایی از آن مشکل دارد و باید آن را اصلاح کنم! آنقدر غرق دردسرهای مالی بودم که با عصبانیت از مهران خواستم این همکاری را منتفی کند. ترانه روی دستم ماند تا اینکه چند روز بعد محسن چاوشی آن را پسندید. سرانجام این همکاری موفق شد و روزی که آلبوم «حریص» بیرون آمد، خیلی‌ها ناراحت شدند.»

چاوشی بارها و بارها نشان داده که از تجربه فضاهای مختلف در موسیقی و آثارش ابایی ندارد و شاید همین نگاه باز به ژانر کاری‌اش باعث شده که حتی آلبوم «من خود آن سیزده‌ام» که از اشعار کلاسیک ادبیات ایران در آن استفاده شده بود، بتواند موفقیت‌های زیادی را برای این خواننده رقم بزند.


   

• *** ای ساربان

  خواننده: مهرداد کاظمی
  شعر: سعدی
  آهنگساز و تنظیم‌کننده: دکتر حسن (بهمن) ریاحی
  اجرای ارکستر سمفونیک تهران به رهبری نادر مرتضی‌پور
  اجرا: پاییز 1366
  آلبوم: ساربان
 
  بخش‌هایی از ترانه: ای ساربان آهسته ران کآرام جانم می‌رود/ وان دل که با خود داشتم با دلسِتان‌ام می‌رود/ محمل بدار ای ساربان تندی نکن با ساربان/ کز عشق آن سرو روان گویی روانم می رود من مانده‌ام مهجور از او، بیچاره و رنجور از او/ گویی که نیشی دور از او در استخوانم می‌رود...
   
باید در آن عصر دلگیر یک روز جمعه پاییزی اواسط دهه شصت، مقابل یک تلویزیون خالی از برنامه نشسته بوده باشید تا با شنیدن یک آهنگ ارکسترال آبرومند که جلوی تماشاگران در تالار وحدت خوانده می‌شد، از جای بپرید و فکر کنید موسیقی و هنر تلویزیون و مملکت وارد عصر تازه‌ای شده است.

سال‌هایی که آنچه شنیده می‌شد یا در فضای صرفاً دستگاهی و سنتی بود یا مارش‌هایی در توصیف جنگ و همچنین موسیقی‌های مناسبتی. در این فضا، تلویزیون ارکستر بزرگی را نشان داد و خواننده خوش‌سیما و بلندبالایی که با ارکستر بزرگ یک آهنگ با شعری مناسب را می‌خواند. گویا به مناسبت خاصی برنامه‌ای در تالار وحدت برگزار شده بود و اجرای ارکستر سمفونیک یک میان‌برنامه از یک برنامه بزرگ‌تر بود. اجرای آهنگ اینگونه است:

ارکستر و کر با هم وارد می شوند و گروه کر می خواند: «بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران/ کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران» و بعد از چند لحظه که ارکستر می نوازد، گروه کر با نوایی محزون ملودی را پی می‌گیرند و بعد صدای صاف، شیک و اصولی مهرداد کاظمی وارد می‌شود: «ای ساربان آهسته ران کآرام جانم می‌رود/ آن دل که با خود داشتم با دل‌ستانم می‌رود» و کر همین بند را تکرار می‌کند. بلافاصله بعد از تمام شدن صدای کر و در حالی که ارکستر اوورتوری نزده، صدای مهرداد کاظمی برمی‌گردد: «او می‌رود دامن‌کشان من زهر تنهایی چشان/ دیگر مپرس از من نشان، کز دل نشانم می‌رود/ من مانده‌ام مهجور از او درمانده و رنجور از او/ گویی که نیشی دور از او در استخوانم می‌رود» و باز بلافاصله کر همین که خواننده خوانده را تکرار می‌کند و کاظمی می‌خواند: «در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن/ من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می‌رود/ ای ساربان آهسته ران کآرام جانم می‌رود/ وان دل که که با خود داشتم با دل‌ستانم می‌رود» و این بار کر در اوج این بند را می‌خواند: «بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران/ کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران» و آهنگ تمام می‌شود.

همانطوری که مشخص است، ساز و موسیقی کمترین نقش را دارد و بیشتر پرکننده‌ی فضا است و کل بار آهنگ روی دوش گروه کر و صدای خواننده است.

شعر سعدی بندهای دیگری هم دارد؛ یعنی شعر کاملاً در یک فضای عاشقانه است اما با حذف بندهایی که عاشقانه صرف هستند، آنچه به عنوان کلام آهنگ شنیده می‌شود، تبدیل شده به مفهومی که می‌تواند در ارتباط با عزیزانی که به جبهه‌ها می‌رفتند باشد. شعری از زبان مادران و پدرانی که فرزندان خود را به جبهه‌ها می‌فرستند و البته مفهوم عاشقانه انتظار و فراق را هم دارد و مگر فضای آن سال‌ها و روزها چه چیزی بود جز غم فراق. این آهنگ (که البته از تیغ تند تندروان مذهبی در امان نماند) به شدت مورد استقبال قرار گرفت و راه‌گشای ورود آهنگ‌های دیگری در این ژانر در صدا و سیمای آن سال‌ها شد و برای عواملش هم شهرت فراوان به همراه آورد.

خواندن این آهنگ و شهرت بی‌نظیر بعد از آن باید به مهرداد کاظمی می‌رسید. کسی که زیر نظر بزرگان موسیقی از قبیل شادروان ادیب خوانساری -چهره نامدار شیوه آوازی مكتب اصفهان- کار کرد و پس از آن به هنرستان عالی موسیقی رفت و 4 سال هم از مكتب زنده‌‏یاد استاد محمود كریمی بهره‌‏ برد و حدود 2 سال هم نزد استاد محمدرضا شجریان برای بالا بردن دانش آوازی خود آموخت و قبل و بعد از آن همه رده‌های کاری در انواع ارکسترها را طی کرد و از هر لحاظ هم موجه بود.


   

• *** مدارا

  خواننده: شهرام شکوهی
  ملودی: شهرام شکوهی
  ترانه: شهرام شکوهی
  تنظیم: امیرحسین کاشانیان
  آلبوم: مدارا
  سال انتشار: 1390
 
  بخش‌هایی از ترانه: بيا با من مدارا کن که من مجنونم و مستم/ اگر از عاشقي پرسي بدان دلتنگ آن هستم/ بيا با من مدارا کن که دل‌غمگين و جان‌خسته‌م/ اگر از درد من پرسي بدان لب را فرو بستم
   
قطعه مدارا، امضای شهرام شکوهی است. شاید بعضی از علاقه‌مندان موسیقی، قطعه «دلم خونه»، «دل دیوونه» یا «اسیری» را با صدای او بپسندند اما «مدارا» قطعه‌ای است که هم سرنوشت شهرام شکوهی را تغییر داده و هم اغلب علاقه‌مندان موسیقی پاپ آن را شنیده‌اند و با آن خاطره دارند. خیلی‌ها فکر می‌کنند شهرام شکوهی این قطعه را برای مسابقه «نکست پرشین استار» ساخته و اجرا کرده ولی واقعیت چیز دیگری است.

خود شکوهی در این باره می‌گوید: «ملودی این قطعه را سال 81 ساختم. با گیتار می‌زدم و برای دل خودم و دوستانم می‌خواندمش. آن زمان قصد نداشتم به شکل حرفه‌ای وارد عرصه موسیقی شوم. شعرش هم با آنچه بعداً منتشر شد، کمی تفاوت داشت.»

تا اینکه بحث جایزه فرهاد با مدیریت فریدون شهبازیان مطرح شد؛ مسابقه‌ای که خوانندگان غیرحرفه‌ای قرار بود یک قطعه کامل و جدید را به دبیرخانه‌اش بفرستند و هیأت داوران بین آثار ارسالی، بهترین‌ها را انتخاب کند: «حیف که این مسابقه لغو شد. آن زمان شور و حالی بین من و دوستانم ایجاد کرده بود.» اگر این مسابقه برگزار می شد، شاید اصلاً بحث تی.وی پرشیا هم پیش نمی‌آمد.

شکوهی درباره آن زمان می‌گوید: «من و دوستانم در یک استودیوی خانگی این قطعه را ضبط کردیم. رضا چشم‌شب گیتار کار را زد و فرزان غفاری هم با ما همکاری کرد. با امکانات بسیار کم و ابتدایی کار را ضبط کردیم و به جشنواره فرستادیم. فکر می‌کنم سال 85 بود.»

متأسفانه به دلایل مختلف این مسابقه برگزار نشد و شهرام شکوهی هم قید حضور حرفه‌ای در حوزه موسیقی را زد. پس از مدتی اما یکی از دوستانش که کار ضبط شده «مدارا» را شنیده بود و در آن رگه‌های خلاقیت و تازگی می‌دید، به او پیشنهاد جالبی داد: «دوستم گفت بیا یک آلبوم جمع کنیم. همان زمان هم کلیپ «مدارا» و «اسیری» را هم ضبط کردیم که همراه با آلبوم منتشر کنیم که کلیپ مدارا هم پخش شد.»

قطعه مدارا در قالب کلیپ به شدت مورد توجه مردم قرار گرفت و نام شهرام شکوهی را بر سر زبان‌ها انداخت. به همین دلیل هم او با وجود قطعات اکتیوتر در آلبوم اولش نام آلبوم را «مدارا» گذاشت. هرچند شعر مدارا مثل شعر اسیری با کمی تغییرات در آلبوم قرار گرفت.

تلفیق تحریرهای ایرانی با موسیقی مبتنی بر گیتار که به سبک اسپانیش نواخته می‌شد، باعث شد تا تجربیات تلفیقی عمیق‌تر و تجاری‌تر شود. «خودم موسیقی جیپسی کینگز را خیلی دوست داشتم. بدون اینکه بفهمم چه می‌خوانند، با شنیدن کارهایشان پرواز می‌کردم. چون موسیقی سنتی هم کار می‌کردم و کلاس آواز هم رفته بودم، با خودم گفتم امتحان کنم و ببینم ترکیب موسیقی اسپانیش و آواز ایرانی به چه محصولی منتهی می‌شود.»

آلبوم مدارا جزو پرفروش‌ترین آلبوم‌های سال بود. موفقیت آلبوم به حدی بود که در همان سال اول انتشار و فقط با یک آلبوم، شهرام شکوهی بارها و بارها در تهران و شهرستانها روی صحنه رفت.


   

•  *** فاصله‌ها

  خواننده: علی لهراسبی
  ترانه‌سرا: حدیث دهقان
  آهنگساز: فواد غفاری
  تنظیم‌کننده: فواد غفاری
  تیتراژ سریال «فاصله‌ها»
  سال انتشار: 89
 
  بخش‌هایی از ترانه: اگه فاصله افتاده، اگه من با خودم سردم/ تو کاری با دلم کردی که فکرشم نمی‌کردم/ چه آسون دل بریدی از دلی که پای تو گیره/ که از این بدترم باشی واسه تو نفسش میره...
   
حسین سهیلی‌زاده (گارگردان سریال «فاصله‌ها») پیش از این سریال هم امتحانش را پس داده و نشان داده بود که رگ خواب مخاطب‌اش را به خوبی می‌شناسد. این کارگردان پس از تجربه‌های موفقی چون «دلنوازان» و «ترانه مادری» این بار و در تابستان سال 89 با توجه و دقت بیشتری نسبت به مسائل جوانان و رویارویی آنان در برابر بزرگ‌ترها و اختلاف نسل‌ها، «فاصله‌ها» را ساخت و روی آنتن فرستاد.

تیتراژ این سریال همچون سریال قبلی به علی لهراسبی واگذار شده بود و با توجه به استقبال گسترده از «دلنوازان» که حتی باعث شد آلبوم «14» این خواننده یکی از پرفروش‌های سال قبل‌اش باشد، پیش‌بینی می‌شد این خواننده امسال هم بتواند نظر مخاطبان را به خود جلب کند.

لهراسبی درباره داستان ساخته شدن این قطعه می‌گوید: «بعد از «دلنوازان» به سهيلي‌زاده قول دادم كه كار ديگري کار نكنم تا «فاصله‌ها». من بايد براي «فاصله‌ها» كاري مي‌كردم كه موفق‌تر از دو كار قبلي باشد و مورد پسند مردم قرار گيرد؛ چراكه معتقدم ميزان ارزيابي هر هنرمند، اثر قبلي اوست. حتي اگر در يك بازه زماني آثار موفقي خلق كرده باشد، همه او را با اثر قبلي‌اش مقايسه مي‌كنند و ميزان موفقيت‌اش را بر اساس آن مي‌سنجند. براي «فاصله‌ها» حساسيت بسيار بالايي به خرج دادم. جالب است بدانيد چهار آهنگساز مطرح براي تيتراژ اين سريال ملودي ساختند و سه ترانه‌سرا ترانه نوشتند و ماه‌ها براي اين تيتراژ كار كرديم. در نهايت، خودم تصميم گرفتم كه اين ترانه و اين ملودي انتخاب شود كه البته اين انتخاب هم به سادگي نبود. چرا كه چندين تنظيم روي همين آهنگ لحاظ شد و ترانه توسط خانم حديث دهقان چندين بار ويرايش شد و در نهايت آن چيزي شد كه شنيديد.