موسیقی ما - این روزها بازار کنسرت‌ها داغ است. بسیاری از گروه‌های موسیقی و هنرمندان در شهرستان‌های مختلف روی صحنه می‌روند و تور کنسرت‌هایشان را برگزار می‌کنند. کافی است سری به سایت‌های موسیقی یا حتی سایت‌های فروش بلیت بزنید تا لیست بلندبالایی از کنسرت‌ها را مشاهده کنید. می‌شود کمی روی تعدادی از آنها دقیق‌تر شد و در نام گروه‌هایشان جست‌وجو کرد و آن وقت به اتفاقی ناخوشایند پی برد.
 
اگر از گروه‌های موسیقی پاپ بگذریم که معمولاً نامی از نوازندگان یا آهنگسازان زن در ترکیب آنها دیده نمی‌شود، می‌توان دید که همچنان در اواخر دی‌ماه سال 94 بسیاری از نوازندگان زن از روی صحنه‌ی شهرستان‌ها حذف شده‌اند.
 
نمونه‌اش؟ گروه موسیقی «هم‌آوایان» به سرپرستی «حسین علیزاده» در یزد بدون حضور نوازندگان خانم‌شان (پریچهر خواجه و نگار بوبان) روی صحنه رفته‌اند. این اتفاق برای بسیاری دیگر از گروه‌های موسیقی نیز رخ می‌دهد؛ اما ماجرا زمانی غم‌انگیز می‌شود که به این نکته توجه کنیم که استاد «حسین علیزاده» از معدود آهنگسازانی است که در تمام سال‌های فعالیت خود دغدغه‌ی «زنان» و فعالیت‌هایشان را داشته است. از نظر او موسیقی آوازی ایران در این سال‌ها بیش از حد مردانه شده و حتی اشعاری که مناسب خواندن توسط زنان است، توسط بعضی هنرمندان مرد خوانده می‌شود و از این رو، علیزاده به دلیل منع تک‌خوانی زنان در ایران، از صدای زن در کنار صدای مرد استفاده کرده است.
 
کنسرت «راز نو» که در سال ۱۳۷۷ اجرا شد، از جمله تلاش‌های او در استفاده از صدای زن به صورت هم‌خوان است که از نگاه علیزاده، روی مخاطبِ موافق و مخالف اثر یکسانی داشته است. او البته می‌خواسته شکل قراردادی یا تکراری کُر (که بیشتر شبیه موسیقی غربی از آن استفاده می‌شده) را عوض کند و نوعی پلی‌فونی در آوازهای موسیقی ایرانی ایجاد کند؛ اتفاقی که در سال‌های بعد به حضور بسیاری از چهره‌های بانوان روی صحنه انجامید و در اثر درخشان «به تماشای آب‌های سپید» به اوج خود رسید.
 
اما حالا شرایط به‌گونه‌ای است که حتی استادِ تارنواز نیز مجبور می‌شود تا بدون حضور بانوان نوازنده گروه‌اش روی صحنه برود. آن هم در شرایطی که هر روز بر تعداد شهرهایی که حضور نوازندگان زن در آن ممنوعیت پیدا کرده، اضافه می‌شود.
 
این در حالی است که پیشکسوت نوازندگی و آهنگ‌سازی ایران، همواره خود یکی از بزرگ‌ترین معترضان به حذف صدای زن و هم‌خوانان زن بوده است. در تمام این سال‌ها موسیقی زنان چنان دغدغه‌ی او بوده که همین سال گذشته در سفرش به کردستان از بانوی فراموش‌شده موسیقی کردستان «فتانه ولیدی» عیادت کرد و به رسم احترام، قطعاتی را برای این بانو نواخت.
 
او مدتی قبل نیز در این خصوص گفته بود: «من همیشه و در تمامِ این سال‌ها اعتراض کرده‌ام و حالا اصلاً فکر می‌کنم شاید موسیقی‌دانان باید به صورتِ جمعی اعتراض کنند که شاید فایده‌ای داشته باشد. نباید در موسیقی تفکیک جنسیتی قائل شد. اینکه هرجایی که زنان حضور دارند، احساس خطر کنیم، درست نیست. چرا که هنر بدون زن معنی ندارد و در همه مسائل زن و مرد با هم شریک‌اند.»
 
این گفته‌های استاد پیشکسوت موسیقی در سایت «موسیقی ما» با بازتاب‌های گسترده‌ای از طرف اهالی موسیقی روبه‌رو شد و تا مدتی اهالی موسیقی این سخنان را در صفحات خود در فضای مجازی به اشتراک می‌گذاشتند.
 
حسین علیزاده زمانی که در اصفهان همراه با پژمان حدادی بداهه می‌نواخت نیز درباره‌ی محدودیت‌های نوازندگی زنان در این شهرستان به اعتراض برخاسته بود: «اگر در مورد یک موضوع نظرات یکدست باشد، می‌توان خوب عمل و احساس امنیت کرد. ولی در کشور ما در موضوعاتی همچون نوازندگی زنان موضع یکدستی وجود ندارد. حتی قانون مشخص نیز وجود ندارد و ممکن است حرفی بزنید و مجرم شناخته شوید. جامعه ما جامعه‌ای عقب‌افتاده نیست. این‌طور نیست که مردم درک مسائل اخلاقی و هنری را نداشته باشند. ایران کشوری است که تعداد کارگردانان زن بیشتری نسبت به اروپا و آمریکا دارد! در قانون نظام جمهوری اسلامی ایران نوازندگی زنان ممنوع نیست. اینکه یک زن ایرانی برنده جایزه ریاضی می‌شود، افتخار است؛ همان‌طور که یک زن نوازندگی می‌کند. این دو فرقی با هم ندارند. چرا فکر می‌کنید موسیقی زشت است و هرکس نوازندگی می‌کند، آدم بدی است؟ در این سال‌ها تلاش کردیم تا با چنگ و دندان از موسیقی نگه‌داری کنیم. در ایران هنوز به بلوغ دموکراتیک و احترام به نظرات همدیگر نرسیده‌ایم و هر کس حرف خود را می‌زند. اگر در قانون ممنوعیتی آمده و تصویب شده، به آن احترام بگذاریم؛ ولی اگر در قانون نیامده و سلیقه شخصی است، آن را اصلاح کنیم. مسائلی همچون نوازندگی زنان این‌گونه است.»
 

• هنگامه اخوان: می‌خواهند زنان را از موسیقی حذف کنند؛ ما اما کار خودمان را می‌کنیم

در این میان «هنگامه اخوان» -خواننده‌ی نامدار موسیقی ایران- که سال‌ها است تنها برای بانوان می‌خواند، درباره‌ی اعمال محدودیت‌های جدید برای بانوانِ موزیسین می‌گوید: «هیچ‌چیز برای یک هنرمند لذت‌بخش‌تر از ارائه‌ی هنرش نیست؛ برای من هم ماجرا به همین شکل بوده است. من سال‌ها است که نتوانسته‌ام بخوانم که البته از آنجا که این قانون کشورم است، به آن احترام می‌گذارم؛ اما ای کاش لااقل شرایط بهتری برای اجرای موسیقی بانوان وجود داشت. ما هیچ سالنی برای اجرای موسیقی‌مان حتی در همین تهران نداریم. به همین خاطر است که بسیاری از استعدادهای مهم موسیقی زنان در این سال‌ها فراموش شده‌اند و هیچ اثری را نمی‌توان از آنها مشاهده کرد. حالا هم که چند سالی است حتی نوازندگی زنان هم در خیلی از شهرستان‌ها ممنوع شده است.»
 
او تفکیک جنسیتی در موسیقی را غیرمنطقی می‌داند و اضافه می‌کند: «هیچ‌کس حق ندارد بیش از آنچه در قانون نوشته شده، محدودیتی برای موسیقی‌دانان زن به وجود بیاورد. مگر می‌شود موسیقی را زنانه و مردانه کرد؟ من هم به این مسأله اعتقاد دارم که چنانچه کسی (زن یا مرد) روی صحنه کاری خلاف عرف یا شرع انجام دهد، باید مانع او شد؛ اما زنان نوازنده همواره با حجاب کامل و رعایت شئون لازم روی صحنه به اجرای برنامه می‌پردازند و به همین خاطر هیچ‌کس حق ندارد با آنها چنین برخوردهایی انجام دهد. من واقعاً از این محدودیت‌ها متأسفم؛ می‌توان حدس زد که این اتفاقات توسط کسانی رقم زده می‌شود که می‌خواهند موسیقی وجود نداشته باشد و البته که ما کار خودمان را انجام می‌دهیم و این تلاش‌ها هیچ‌کدام به نتیجه نخواهد رسید.»
 
این بانوی آوازخوان همچنین امیدوار است شرایطی پیش بیاید تا بانوان نوازنده که عمر و زندگی‌شان را پای این ماجرا گذاشته‌اند و حالا هم از این طریق زندگی‌شان تأمین می‌شود، بتوانند رها از این محدودیت‌ها روی صحنه بروند و در این میان، همراهی موزیسین‌های مرد لازم است: «در این سال‌ها هیچ آهنگساز مردی با ما همراهی نکرد. حتی برخی از آنها از این اتفاق خوشحال هم بودند! خیلی‌هایشان از اینکه رقبایشان حذف شده بودند، در باطن راضی بودند و اصلاً کمک کردند تا فعالیت‌های زنان هر روز کم‌رنگ‌تر از قبل شود. این در حالی است که آنها امکانات بسیار زیادی در اختیار داشتند. از جمله رادیو و تلویزیون، سالن‌های متعدد و هر چیزی که برای فعالیت هنری لازم است. با این وجود، اصلاً هیچ تلاشی نکردند تا باری از دوش زنانِ موسیقی‌دان بردارند و به آنها کمک کنند تا فعالیت‌هایشان را ادامه دهند.»
 

• همیشه پیش از آنکه فکر کنی، اتفاق می‌افتد

سال گذشته، تور کنسرت‌های «چرا رفتی» در بسیاری از شهرستان‌های ایران روی صحنه رفت. خواننده‌ی اثر «همایون شجریان» بود و آهنگسازش «تهمورس پورناظری». اصفهان هم از آن شهرها است که نوازندگی زنان در آن ممنوع بوده و با این همه، سه نوازنده‌ی زن در آن روی صحنه رفتند تا مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان (حجت‌الاسلام محمد قطبی) در دفاع از این برنامه چنین بنویسد: «از دور بانگی شنیدند، نفس‌زنان دویدند، چیزی ندیدند، خجالت کشیدند. هرکس، با هر نام و نشانی، با هر قد و قواره‌ای، با هر میزان سوادی، با هر شکل و شمایلی، با هر دغدغه و لق‌لقه‌ای، با هر حامی و پشتیبانی، با هر رنگ و زبانی، حرفی برای گفتن دارد یا احساس می‌کند قانونی زیر پا رفته یا ادعای فهم بیشتری دارد یا نیاز به دیده شدن دارد یا عربده‌ای در گلویش گیر کرده یا اندیشه‌ای در فکرش پنهان شده یا منطقی بر زبان‌اش جاری است، بیاید تا با هم گفت‌وگو کنیم. گفت‌وگو؛ لااقل بنده نه اردوکشی بلدم و نه داد می‌کشم. می‌شنوم و در حد عقل خودم پاسخ می‌دهم، حرف حق را می‌پذیرم و زیر بار زور نمی‌روم. قدم را بلندتر از قانون نمی‌دانم و تفسیر شرع را به اهل‌اش می‌سپارم. نه اجتهاد می‌کنم و نه هیجان‌زده می‌شوم.»
 
«نگار نوراد» در آن کنسرت حضور داشت. او هم از ممنوعیت‌های نوازندگی در این سال‌ها متحیر است و غمگین: «ما هم مثل موزیسین‌های مرد در این زمینه کار می‌کنیم و فکر نمی‌کنم فعالیت‌های ما کمتر از آقایان باشد که در بسیاری موارد از آنها هم بیشتر است؛ اما در بسیاری از شهرها اجازه‌ی اجرا نداریم! طبیعی است که در موسیقی امروز ایران، نوازندگان زن نقش مهمی دارند و زمانی که آنها حذف می‌شوند، لطمه بسیاری به گروه وارد می‌شود. ما در این سال‌ها مجبور به عدم حضور در بسیاری از کنسرت‌های شهرستان‌ها شده‌ایم.»
 
نور با اشاره به تجربه موفق پافشاری گروه «چرا رفتی» در مقابل فشارها ادامه می‌دهد: «سال گذشته در تور «چرا رفتی» آهنگساز و خواننده‌ی اثر، برای حضور زنان روی صحنه پافشاری کردند و به همین خاطر ما روی صحنه رفتیم؛ در حالی که می‌توانست این اتفاق رخ ندهد. به همین خاطر تأکید می‌کنم که اهالی موسیقی می‌توانند نقش مهمی در این باره داشته باشند. ما سال گذشته در اصفهان نشان دادیم که می‌توان این اتفاق را رقم زد و به همین خاطر اهالی موسیقی می‌توانند پافشاری کنند تا این اتفاقات کمتر رخ داده یا لااقل تبدیل به قانون نشود. کم‌رنگ شدن موسیقی بانوان نباید عادی شود.»