یادداشتی بر یک صعود و سقوط

با نگرشی بر چگونگی ظهور موج نو موسیقی پاپ معاصر ایران در اواسط دهه هفتاد ،بدون شک باید فریدون شهبازیان را قهرمان بلامنازع این کشف دانست.کسی که با چراغ سبز مقامات ارشد صداوسیمای وقت وحمایت از موسیقی دانان جوان ، راه را برای موسیقی نسل نو پاپ – از نوع به اصطلاح مجاز و البته وطنی– باز نمود.
ثمره این تلاش ِ حمایتی در حیطه آهنگسازی به ظهور آهنگسازانی چون فواد حجازی،بهروز صفاریان ،شادمهر عقیلی و...انجامید و البته به استعدادهایی همچون علیرضا عصار،قاسم افشار،حسین زمان و بسیاری دیگر فرصت همه گیر شدن با توسل به رسانه ملی را اعطا نمود.
در این میان البته خواننده ای بود که موسیقی دستگاهی می خواند و با کسی بجز فریدون شهبازیان کار نمی کرد.صدای باز و رسایی داشت و مسلط به ظرائف موسیقی ایرانی.محمد واعظی اصفهانی که اکنون وی را به محمد اصفهانی می شناسیم.
ابتدا با اجرای آثاری بروی شعرای معاصر مانند فریدن مشیری و همچنین اجرای تیتراژ سریال ، پا به عرصه خوانندگی گذاشت. به جرات می توان گفت که وی از قابل توجه ترین دستاوردهای سیاست فضای باز صداوسیمای آنروزها بود.
حضور آهنگسازان جوان و تحصیلکرده در صدا و سیما،ارکسترهای خوب و همچنین ساده بودن ورود به جرگه هنرمندان صدا و سیما ، باعث شد طیفی که زیر خاکستر عرف ، در منازل خود به ساز زدن مشغول بودند اینک با امکانات بیشتر ،برون ده هنری قابل توجهی داشته باشند.استقبال از موج نو پاپ در بین مردم و علی الخصوص نسل جوان، باعث اقبال بعضی خوانندگان طیف سنتی نیز به این فرم گردید.
حاصل این همکاریها- در مورد محمد اصفهانی- منجر به تولید آلبومهایی همچون حسرت گردید که بعلت پخش همزمان ویدئو کلیپ آن در سیما به فروش و محبوبیت بالایی دست یافت.شرایط آسان برگزاری کنسرت و همچنین کمتر کپی شدن آثار صوتی نیز به جلوگیری از افت جذابیت "نسل نو پاپ " کمک می نمود.در ابتدا ، صدا و سیما نیز، راسا، اقدام به انتشار تک ترانه های این نسل در مجموعه یک آلبوم می نمود که شاید سه ، چهار اثر در آرشیوها موجود باشد.
اصفهانی روند رو به رشد خود را البته مرهون بعضی اساتید موسیقی سنتی ایران نیز می باشد.بازخوانی آثار استاد همایون خرم در آلبوم "تنها ماندم" و ترانه های خاطره انگیزی همچون "غوغای ستارگان" که البته با تنظیمی مدرسه ای ارائه گردید، تلاشی بود که کفه ترازو را در مورد ریشه هنری وی (موسیقی سنتی) در مقایسه با آثار تولیدی موسیقی پاپ ، برابر نگه دارد.به بیان دیگر نگه داشتن مخاطبان دو طیف با سیاست "یکی به نعل و یکی به میخ" ادامه پیدا کرد.
با گذشت زمان و تغییرات عمده در سطح فرهنگی جامعه و ورود فرمهای غربی با کلام فارسی ، تیتراژ خوانی در سریال های ایرانی هویت دیگری یافته بود و خود، پله ای بود برای در چشم نگه داشتن هنرمندان عرصه پاپ.محمد اصفهانی در این عرصه جزء اولین ها بود و البته با تلاشی مضاعف ، از این حیث نیز از دیگران عقب نماند.استفاده هوشمندانه از این نوع نگرش باعث می شد هر ترانه ای که برای سریالها خوانده شود،بعد از ژایان آن در اولین اثر صوتی وی نیز منتشر گردد و با یک تیر دو نشان زده شود.
در این میان نگاه به سبکهای جدید ، می توانست به مقبولیت یک خواننده در میان نسل کم سن تر کمک نماید.این نوع نگاه شاید باعث تولید اثر همچون "نون و دلقک " گردید. اثری که کلیپ تصویری آن بروی تصاویری از هنرمند جاودان صحنه – چارلی چاپلین – باعث انتقادات فراوانی گردید ولی هر چه بود به معروفیت بیشتر برای خواننده اثر منتهی گشت.
آلبوم " برکت " البته به مدد تفکر بیشتر و از زاویه بهتر و همکاری با مجموعه ای حرفه ای ، (به نسبت آثار سه سال منتهی به انتشار این آلبوم) توانست در بین طرفداران حرفه ای تر ، شوری بپا کند . اثری که در طیف آثار محمد اصفهانی در موسیقی سنتی و پاپ باعث ایجاد تلفیقی قابل قبول گردید. سبکی که فواد حجازی به نوعی از پایه گذاران آن بود و صد البته که دوری محمد اصفهانی از حجازی در سالهایی ، باعث افت کیفی آثار وی گردید.این نکته در مورد افت کیفی، البته دارای ظرائفی می باشد که به عنوان نمونه می توان به عدم تفکر موسیقایی یکسان بین وی و آهنگسازان آثارش،آهنگسازی خود محمد اصفهانی و سعی در همسان کردن روند حرکتی با ذائقه بازار بدون مطالعه کافی اشاره نمود.

اکنون بعد از بیش از یکدهه از فعالیت محمد اصفهانی بروی موسیقی پاپ، شاهد نشر اثری بنام" بی واژه "هستیم. در نگاه نخست و شناخت نسبی از ایشان و بعد از سکوتی دو ساله توقع شنیدن اثری با شاخص های موسیقایی بالا و کلامی در خور داریم.
از این نکته نمی توان به سادگی گذشت که ایشان دقتی در خور توجه به مضامین ادبی و ظرائف شعر کلاسیک ایران دارند که این نکته در خوانش بسیاری از آثار وی مشهود می باشد.اما در آلبوم حاضر تمامی اشعار از ترانه سرایان معاصر می باشد.
دقت " اصفهانی " در تدارکات این آلبوم قابل توجه است. ضبط چند اثر در استانبول ترکیه و استفاده از آنسامبل های زهی ترک که تکنیکشان زبانزد است ،کیفیت ضبط و نهایی سازی(مسترینگ) و همچنین همکاری با چند نوازنده ترک از این نکات می باشد.
اما شنیدن کامل این اثر و توجه و مقایسه با آثار قبلی چند نکته را به ذهن متبادر میکند. به زعم نگارنده،این اثر دارای چند گانگی سبک گردیده است و علت را می توان در هراس خواننده از عقب افتادن از سبکهای مورد توجه نسل نوجوان و جوان دانست.
از سویی دیگر تغییر جنس و رنگ صدای محمد اصفهانی در مقایسه با آثار سلف ، باعث ایجاد حسی نا آشنا برای شنونده می گردد.این تغییر صدا البته اگر با افزایش سن توجیه ناپذیر باشد ، با جراحی سینوس وی بی ارتباط نیست.هر چند که در بعضی جاها به مدد نرم افزار سعی در یکسان سازی گردیده است.
اتفاقی که در این سالها، در فرم موسیقی های معاصر جهانگیر گردیده است،معطوف شدن به چرخه (ریتم) بجای پردازش کلامی و نوع گویش کلام است.گر چه هنوز به قائده تبدیل نگردیده است ، اما در کشورمان تاثیرات این اتفاق کاملا قابل لمس است.هر چند که ممیزی ها بسیاری از انواع رادیکال تر را از سبد فرهنگی خانوار حذف کرده اند.
آلبوم " بی واژه" نیز به نوعی از این گزند در امان نمانده است و موسیقی آن به این علت دچار افت کیفی ملودیک گردیده است.جملات نامرتبط و بی الگویی در آهنگسازی در بسیاری از ترانه ها مشهود است. در بعضی ترانه ها به نظر می آید ملودیک کردن ترانه کافی به نظر آمده است و توجهی به تلفیق صحیح کلام و موسیقی نگردیده است.
عدم دقت بر دامنه صوتی خواننده نیز در ترانه " غزال " دیده می شود.شاید در توجیه تفاوت بسیار در سبک و کیفیت ترانه ها،توجیحاتی از سوی پدیدآورندگان آورده شود ولی این نکته برای یک خواننده حرفه ای یک ضعف محسوب می گردد.در این آلبوم دو تراک نیز از موسیقی دو سریال به عاریت گرفته شده است که این نیز در خور توجه است.محمد اصفهانی قبلا تجربه انتشار اثر"ولایت عشق" را داشته است .موسیقی سریالی که به موفقیتی در خور دست یافت چرا که در فرم حرفه ای خود منتشر گردید.اما رویه انتشار موسیقی سریال در آلبومی اینچنین ، اثر را دچار انشقاقی تعجب برانگیز نموده است.
موسیقی عاریتی از ترکیه و ضعف مشهود آهنگسازی ، تکیه بر ترکیبات حرکتی(ریتمیک) که ماندگاری هنری ندارد،ضعف کلامی و تلفیق موسیقی و کلام در بعضی ترانه ها و عدم انسجام ملودیک در کل اثر می توان از دلائلی بر شمرد که این اثر را می تواند به اثر پر انتقاد – از چشم نگارنده – تبدیل نماید و کلمه سقوط هنری به ذهن متبادر می گردد.
این طبیعی است که از کسی که آثاری بسیار درخشان در طول حیات کاری خود منتشر نموده است توقع بیشتری از جوان جویای نام و " آلبوم اولی" میرود.بنابر بعضی شنیده ها ، محمد اصفهانی آلبوم دیگری در دست تهیه دارد که نگاهی کاملا حرفه ای تر به آن گردیده است.اما در فلسفه هنر معاصر ، هنرمندان دارای فراز و فرود بسیار ، آفتاب مستعجل خواهند بود و ماندگاری از آن آنانیست که قوام را مایه دوام می کنند و –خود – سبک گذار می شوند.