موسیقی ما - این روزها بحثِ حضورِ ارکسترهای ایرانی در روسیه؛ هم‌زمان با انجامِ مسابقات جام جهانی فوتبال بسیار داغ است و مخالفان و موافقان بسیاری دارد؛ برخی این اقدام را اتفاقی موثر برای شناسایی موسیقی سمفونیکِ ایران در جهان می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند با توجه به مشکلاتِ ریز و درشتِ بسیاری که ارکسترها همواره با آن مواجه هستند؛ این اجرا تنها شکلی تشریفاتی دارد و نمی‌تواند گامِ روبه جلویی برای موسیقی ارکسترال باشد؛ در همین راستا اما  «آلکساندر سرگییویچ ساکولوف» (رییس کنسرواتوار دولتی چایکوفسکی مسکو) برای انجام مقدمات این سفر و همچنین امضای تفاهم‌نامه‌ای با بنیاد رودکی، سفری به ایران داشت و با بسیاری از مقاماتِ ایرانی نیز دیدار کرد؛ این گفت‌وگو در زمانِ حضور او در ایران انجام شد؛ او برخلافِ تصورِ رایجِ ما در ایران، به‌جد بر این اعتقاد است که موسیقی کلاسیک همچنان مخاطبانِ بسیاری در جهان و به‌خصوص کشورِ خودش دارد؛ اما می‌‌گوید که دلیلِ این آمیختگی فرهنگِ سنتی و موسیقی فولکلوریکِ روسیه با موسیقی کلاسیک و همچنین تلاش موسیقی‌دانانِ روس برای همراهی با جریانِ‌ زندگی امروز است؛ صحبت با او، اتفاقی دل‌نشین است و البته غم‌انگیز؛ آن‌جا که از حمایت‌های گسترده‌ی دولتی و بخشِ خصوصی روسیه از کنسرواتوارها و دانشگاه‌های موسیقی می‌‌گوید و تاکید می‌کند شما کشوری ثروتمند دارید؛ تنها باید متوجه‌ی اهمیتِ این موسیقی شوید تا بودجه‌ها به این سمت سرازیر شود و نتایجِ درخشانِ آن را ببینید؛ امیدی که این روزها کمی بعید به نظر می‌رسد.
 
 

• آقای ساکولوف، به عنوان اولین سوال درباره‌ی انگیزه‌های حضورتان در ایران توضیحاتی می‌دهید؟ اینکه این سفر با چه اهدافی برگزار شد؟

این سفر، در راستای تصمیماتِ دیپلماتیکِ ایران و روسیه انجام شد؛ دو کشور این بنا را دارند تا فرهنگ ایران را در روسیه و فرهنگ روسیه را در ایران بیش از گذشته معرفی کنند. در همین راستا، من به عنوان رییس کنسرواتوار چایکوفسکی به ایران آمدم و ابتدا تفاهم‌نامه‌ای بینِ وزارت فرهنگ روسیه و ایران انجام شد و ما نیز تفاهم‌نامه‌ای را با بنیاد رودکی امضا کردیم. البته در سال‌های گذشته نیز در این کنسرواتوار، فعالیت‌های متعددی در حوزه‌ی موسیقی ایران انجام شده است.
 

• شما خودتان هیچ با موسیقی ایرانی آشنا هستید؟

بله؛ این دومین سفرِ من به ایران است؛ اما آشنایی‌ام با موسیقی ایرانی تنها به‌خاطر حضورم در ایران نیست؛ بلکه در روسیه هم موسیقی ایرانی را می‌شنوم. همان‌طور که گفتم گروه‌های متعددی از موسیقی سنتی ایران به همراه گروه‌هایی از موسیقی نواحی و مقامی در این سال‌ها در کنسرواتوار چایکوفسکی به اجرای برنامه پرداخته‌اند. گروه‌های سنتی و نواحی شما به نظرم می‌تواند گویاترین نماد از چهره‌ی ایران باشد؛ من در این سفرم با ارکستر سمفونیکِ تهران نیز آشنا شدم که باید بگویم در مقایسه با ارکسترهای اروپایی هنوز راهِ زیادی دارد؛ اگرچه صدای ارکستر بسیار دل‌نشین بود.
 

• در حال حاضر ارکسترهای ایرانی در روسیه حضور دارند؛ اصلا این ماجرا را چطور ارزیابی می‌کنید؟ این اتفاق تا چه اندازه با همراهی شما رخ داده است؟

این اتفاقِ‌ جدیدی نیست؛ همواره زمان اتفاقات ورزشی، گروه‌های فرهنگی نیز وارد کار شده و فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند؛ در راستای همین تفاهم‌نامه‌، نیز امکانِ‌ اجرای موسیقی توسط ارکسترهای ایرانی فراهم شد.
 

• اما بسیاری این انتقاد را دارند که زمانِ‌ اجرای جام جهانی، زمان مناسبی برای اجرای ارکستر سمفونیک نیست و بهتر است که گروه‌های پاپ‌تر به اجرای برنامه بپردازند.

 اما در روسیه، موسیقی کلاسیک طرفدارانِ بسیاری دارد و به‌طور قطع ما از اجرای ارکسترها در این زمان خوشحال هستیم. ضمن اینکه، همین که گروهی از ایران، قرار است به اجرای موسیقی سمفونیک بپردازد؛ اتفاق جذابی برای مردم روسیه به شمار می‌رود. مردمِ ما کمتر با اتفاقاتِ سمفونیکی که در کشور شما رخ می‌دهد، آشنایی دارند و بر همین اساس، این اتفاق می‌تواند در مرحله‌ی اول حس کنجکاوی آنها را ارضا کند و از آن طرف سبب شود تا آشنایی بیشتری با اتفاقات سمفونیک و موسیقی کلاسیک داشته باشند.  
 

• درباره‌ی تفاهم‌نامه‌ای که درباره‌ی آن صحبت می‌‌کنید، توضیح می‌دهید؟‌

این تفاهم‌نامه با کش و قوس‌های بسیار فراوان  میان بنیاد رودکی و کنسرواتوار چایکوفسکی امضا شد و از مفاد آن می‌توان به همکاری نزدیک‌تر در حوزه‌ی موسیقی کلاسیک یاد کنیم. در واقع، وقتی بحث تبادلات فرهنگی با ایران در سطح سیاسی مطرح شد، وزارت فرهنگ روسیه به سراغ کنسرواتوار چایکوفسکی آمد و خواست تا این اقدام از طرفِ ما انجام شود.
 

• چرا؟

چون ما بیش از 12 سال است که در این کنسرواتوار در حوزه‌ی فرهنگ و هنر ایران، کارهای زیادی انجام داده‌ایم و همان‌طور که گفتم گروه‌های متعددی از موسیقی ایران در اینجا اجرا داشته‌اند. فرهنگ سنتی و اصیل ایران، همیشه برای ما مهم بوده و جذابیتِ بسیار زیادی داشته است.  
 

• آقای ساکولوف، شما به این مساله اشاره کردید که موسیقی کلاسیک در روسیه همچنان مخاطبان بسیاری دارد؛ این در حالی است که در تمام دنیا، مخاطبانِ این سبک موسیقی کمتر شده‌اند و اگر در قرنِ‌ هجدهم و نوزدهم، این سبک، موسیقی پاپیولارِ مردم بوده است؛ حالا مخاطبان محدود به قشری خاص شده‌اند.

این نظریه، یک نظریه جهانی است و طبیعتا در روسیه، بخشی از جوان‌های ما را تحت تاثیر خودش قرار داده است؛ اما در این میان باید به یک نکته توجه داشت و آن،‌اینکه اصلِ تقاضا برای موسیقی کلاسیک کم نشده است، ما به صورت جدی سفرهای هنری متعددی با کشورهای دیگر دنیا داریم و موسیقی کلاسیک، در کنسرواتوارها و دانشگاه‌های ما به شدت در جریان است. 
 

• اما منظور من در سطح عمومی است. در میانِ‌ مخاطبانِ‌ عام؛ نه‌تنها آنانی که در دانشگاه و کنسرواتوار هستند.

من می‌توانم درباره‌ی این صحبت‌هایتان بحث و شما را قانع کنم که وضعیتِ تعدادِ مخاطبان موسیقی جدی در حال حاضر به هیچ‌وجه بدتر از گذشته نیست. پیش از این، هیچ‌کس موسیقی‌های قبل از خودش را اصلا نمی‌شنید؛ نه امکانش وجود داشت و نه کسی دغدغه‌ی آن را داشت؛ حالا این منظرِ نگاه باز شده است و آدم‌هایی که در دورانِ معاصر زندگی می‌کنند، عمیقا به تاریخ و فرهنگ موسیقی گذشته‌شان نگاه دارند و نه تنها موسیقی کلاسیک که موسیقی دورانِ‌ باروک و قرون وسطی را نیز می‌شنوند. به همان میزان، موسیقی‌های دیگر نیز مخاطبانی دارد.
 

• کنسرواتوار چایکوفسکی از زمانِ آغاز فعالیت‌هایش تا کنون، آهنگسازانِ بزرگی را به موسیقی جهان عرضه کرده است از  راخمانینف تا موسیقی‌دانانِ جوان؛ به نظرِ‌ شما رمز موفقیت این کنسرواتوار چیست که توانسته طی دو قرن همچنان موفقیتِ خود را حفظ کرده و چهره‌های متعددی را به موسیقی جهان معرفی کند.

فکر می‌کنم اولین چیزی که بنای این موفقیت را گذاشت؛ استفاده از استادان بزرگ حوزه‌ی موسیقی از سراسر جهان بود. در افتتاحیه‌ی این کنسرواتوار، استادانی از کشورهای مختلف دنیا – چک، ایتالیا، فرانسه،‌ آلمان و حتی لهستان- برای تدریس دعوت شدند. از آن طرف کسانی که آنجا درس خواندند و فارغ‌التحصیل شدند، بلافاصله در همان جا مشغول به کار شدند تا جریان ملی موسیقی شکل گیرد. برای مثال خودِ «چایکوفسکی» که در سن‌پترزبورگ درس خواند، بعد از آنکه درس‌اش به اتمام رسید؛ بلافاصله در کنسرواتوار مسکو مشغول به کار شد. این انتقال اطلاعات و چرخش آن یک جریانِ «ملی- موسیقایی» در روسیه ایجاد کرد که منجر به پیوندِ موسیقی فولکلوریکِ روسی و موسیقی کلاسیک شد و طبیعتا جوانان نیز جذبِ‌ این موسیقی شدند.  
 

• منظورتان از پیوندِ موسیقی فولکلوریک و موسیقی کلاسیک چیست؟

ما ارتباط با فرهنگ فولکلوریک را به عنوان پایه و اساس موسیقی کلاسیک قرار دادیم.
 

• و این تجربه همان چیزی است که باعث شده تا به قولِ شما موسیقی کلاسیک در روسیه همچنان طرفدارانِ خودش را داشته باشد؟

دقیقا، به خصوص اینکه ما شهامت تجربه‌های جدید و دور شدن از کلیشه‌های موجود اروپایی را نیز داشتیم. نسلِ جوانی که در این حوزه کارشان را شروع کردند؛ تلاش گسترده‌ای برای کشف، شهود و جست‌وجو برای یافتنِ راه‌های جدید در موسیقی کلاسیک انجام دادند. برای مثال «الکساندر اسکریابین» چنان ایده‌هایی در موسیقی‌اش مطرح کرد که برای صد سال پس از مرگش، یک جریانِ جدید را به وجود آورد؛ او آهنگسازی بسیار جدی و عجیب بود. یک نابغه‌ی بزرگ که متاسفانه در خیلی جوانی از دنیا رفت؛ اما هنوز جریانی که ایجاد کرده و تاثیراتِ آن مشهود است. بعد از او «استراوینسکی» نیز از جمله آهنگسازانی است که تاثیراتِ بلامنازعی بر تمام آهنگسازانِ قرنِ بیستم گذاشت.
 

• این نکته‌ی جالبی است که شما همچنان تا این اندازه تاکید بر فرهنگِ فولکلوریک روسیه دارد.

تمام جامعه‌ی ما این تاکید را دارد.
 

• درست برخلافِ ما.

این فقط مختصِ‌ شما نیست؛ در اروپا نیز حیاتِ سنت‌های فولکلوریک در میان مردم از بین رفته است؛‌ اما فرهنگِ سنتی در موسیقی و فرهنگ و به طور کلی زندگی مردمانِ روسیه به مساواتِ فرهنگ عمومی ادامه پیدا کرده و همچنان زنده است. البته ما با شما، در بسیاری موارد شباهت داریم؛ هر دو کشوری هستیم با فرهنگی غنی و قدیمی و به خصوص هر دو فرهنگِ موسیقایی‌ای بسیار پرقدمت داریم. قدمتِ موسیقی برخی از نواحی کشورِ شما به چندین هزار سال می‌رسد؛ ای‌کاش موزیسین‌های شما به این مساله دقتِ بیشتری کنند و از آن استفاده کنند؛ چون در این صورت روی موسیقی‌های امروزِ شما نیز تاثیراتی شگرف خواهد داشت. ما به همین دلیل به موسیقی فولکلور به عنوان یک علم نگاه می‌کنیم؛ ضمن آنکه اجراهای متعددی نیز از آن انجام می‌دهیم.  تمامِ دانش‌آموختگان،  ملزم به انجام تحقیقات میدانی هستند و با وجود آنکه  روسیه کشور پهناوری است، باید به نقاظ مختلف سفر کنند و چیزهای جدیدی درباره‌ی موسیقی فولکلور جمع‌آوری کنند. برای ما «سنت» جایگاهی اساسی دارد و نباید از دست برود؛ اما جریان زندگی هم ادامه دارد و نمی‌توان به آن بی اعتنا بود.
 

• شما به این نکته اشاره کردید که کنسرواتوار، همواره جسارت تجربه‌های جدید را داشته است؛ در این باره هم توضیح می‌دهید؟

ما دو مرکز بسیار  جدی در زمینه‌ی موسیقی معاصر داریم؛ یکی مرکز موسیقی معاصر الکترونیک و دیگری آنسامبل موسیقی معاصر و آهنگسازانِ بسیاری در این دو مرکز فعالیت می‌کند و تجربه‌های نویی انجام می‌دهند.
 

• درآمد کنسرواتوار چگونه تامین می‌شود؟ این سوال را از این جهت می‌پرسم که ما همواره در تامین هزینه‌های ارکسترها و کنسرواتوارها با مشکل مواجه هستیم.

تمام مراکزی که در سطح عالی فعالیت می‌کنند و همچنین دانشگاه‌ها و کنسرواتوارها از بودجه دولتی استفاده می‌کنند.
 

• که شامل چه چیزی می‌شود؟

حقوقی که به اساتید و کارکنان داده می‌شود و همچنین کمک هزینه به دانشجویان و هزینه‌ای که برای نگهداری ساختمان، تجهیزات و سازهای کنسرواتوار انجام می‌شود و البته خرید سازهای جدید.
 

• خب این یعنی بودجه‌ای سنگین؛ تمام آن را دولت تامین می‌کند؟

البته که منابع غیر دولتی هم کمک زیادی می‌کنند؛ این منابع غیر دولتی شامل سه بخش است. روس‌ها در کنسرواتوار به صورت رایگان تحصیل می‌کنند؛ اما دانشجویان خارجی باید هزینه‌ی تحصیل‌شان را پرداخت کنند؛ از آن طرف کنسرواتوار چهار سالن کنسرت دارد که به شکلِ مداوم در آن برنامه‌هایی اجرا می‌شود و بخشی از درآمد آن به کنسرواتوار اختصاص پیدا می‌کند؛ از آن طرف ما دارای هیات امنایی هستیم که اعضای آن را مدیرانِ عاملِ شرکت‌ها، مدیران بانک و حتی روسای کمپانی‌های خارجی تشکیل می‌دهند و آنها نیز کمک‌هایی را به اجرا درخواهند آورد.
 

• خب این خیلی رویایی است.

شما هم کشور ثروتمندی هستید و امیدوارم که اهمیتِ این ماجرا بیشتر از قبل هم برای دولت‌هایتان و هم بخش خصوصی مشخص شود؛ آن‌وقت خواهید دید که چه بودجه‌هایی به این سمت هدایت می‌شود.
 

• برنامه‌های‌تان با ارکسترهای ایرانی به اجرا در روسیه که ختم نمی‌شود؟

خیر؛ ما اراده‌ی بسیاری برای پیشرفتِ کار داریم و بر همین اساس قرار است مسترکلاس‌هایی را در ایران برگزار کنیم و از آن طرف تعدادی از اهالی موسیقیِ شما را به روسیه دعوت کنیم تا آموزش ببینند. امکان شرکت در مدارس تابستانه و زمستانه کنسرواتوار توسط موزیسین‌های جدی هم وجود دارد تا علم‌شان را کامل کنند.