• *استاد «حسین علیزاده» در دومین جشن سالانه «موسیقی ما» گفتند که جوانان این نسل توهم نوآوری دارند. به عنوان یک آهنگساز در این زمینه چه نظری دارید؟

ببینید اگر از یک بعد نگاه کنیم، آقای «علیزاده» در زمانی که جوان تر بودند با نوآوری از راه درست شناخته می شدند و سمبل نوآوری زمان خود بودند. بنابراین نوآوری بد نیست و در حالت پیش فرض نمی توانیم گاردی برابر آن داشته باشیم. اتفاقا می تواند از هوشمندی و خلاقیت سرچشمه بگیرد و هنر بدون هوشمندی و خلاقیت، مفهومی ندارد. فکر می کنم منظور ایشان چند چهره خاص بودند که تکلیف آنها با موسیقی مشخص نبوده و نیست. اگر نظر بنده را در مورد مقوله نوآوری بخواهید باید به این نکته اشاره کنم که بسیار خوب است. هر هنرمند جوانی باید بتواند با پشتوانه سنت، کارهای جدید همراه با ایدئولوژی انجام دهد. با این موافق نیستم که با هیاهوهای مرسوم همراه باشد. اینکه دوستی بخواهد با یک اثر، جنجال اضافی که واقعا در شأن یک هنرمند نیست به راه بیندازد را نمی پذیرم. اسم این اتفاق، نوآوری نیست. نوآوری توام با با ریشه و ایدئولوژی اگر در آینده تبدیل به مبانی بنیادی برای استفاده نسل جدید شود می تواند مناسب باشد. اتفاقاتی در نسل قبل نظیر ریتم های تازه، داینامیک پویا، تغییر بافت و استفاده از سازهای تازه که به عنوان نوآوری رخ می داد و برخی از آنها توسط استاد علیزاده هم بود، الان تبدیل به سنت شده اند. در قدیم، هفت ضربی برای گوش مردم نا آشنا بود و تصانیفی را در آن زمان شاهد بودیم که با این ویژگی ساخته شدند در حالیکه اکنون دیگر برای ما تبدیل به سنت شده است. اگر اکنون کسی در میزان هفت ضربی فعالیت کند، نوآوری نام ندارد. بنابر این نگاه به نوآوری با پشتوانه درست، می تواند مناسب باشد. فکر می کنم منظور آقای علیزاده شاید بیان دروغین یا به عبارت دیگر نشان دادن یک ویترین دروغین از خود بوده باشد. بعضی از موزیسین ها یک ویترین دروغین از خود نمایش می دهند و می دانند که خواص، متوجه اشتباه آنها می شوند ولی جمعیت چنین دروغی را درک نمی کنند. آنها به دنبال داشتن جمعیت هستند.
 

• *در بخشی از صحبت به مقوله سازها اشاره کردید. این روزها مرسوم شده است که برخی از آهنگسازان چند ساز غربی و ایرانی را در کنار هم قرار می دهند و از لفظ نوآوری استفاده می کنند. آیا کنار هم قرار گرفتن این سازها نوآوری است یا باید شرایط خاصی وجود داشته باشد؟

نگاه ابزاری به این موضوع اصلا جالب نیست و حتما باید شرایط خاصی برای کنار هم قرار گرفتن سازها وجود داشته باشد. مناطق صوتی، رنگ صوتی، همگن بودن جنس صوتی سازها، آرمانی که آهنگساز در ذهن خود دارد و صدایی که می خواهد از ساز دریافت کند بسیار مهم است. می بینم که برخی از دوستان همنشینی بین ساز سه تار و گیتار الکتریک برقرار می کنند ولی نوازنده سه تار از دنیا و فرهنگ ساز مقابل اطلاعی ندارد. ساز گیتار الکتریک هم هیچ نگاه و آشنایی از سه تار ندارد ولی کنار همدیگر می نشینند و این دو ساز فقط یک گفتگوی ناقص با همدیگر دارند. هر زمان که من خودم این کار را انجام داده ام با پشتوانه علم بوده است. می دانستم که می خواهم چه کاری انجام دهم و فکر نمی کنم از چنین تلفیق هایی پشیمان باشم.
 

• *شما در سال 84 و سن 22 سالگی، آهنگسازی آلبوم «نقش خیال» را انجام دادید که «همایون شجریان» خواننده آن بود. خیلی ها نسبت به اثر شما لقب خلاقانه و نوآورانه را اطلاق کردند. آیا واقعا همینطور بود و نوآوری داشت؟

من اثری که به آن اعتقاد نداشته باشم را منتشر نمی کنم. آن آلبوم حاصل تفکر من بود و اگر اعتقادی به نو بودن آن نداشتم، هیچگاه منتشر نمی کردم. ما باید یک نگاه دیگر هم به روند حرکت هنرمند داشته باشیم و آن هم این است که هنرمند یک رسالتی بر عهده دارد. هنرمندی که موسیقی جدی کار می کند دیده شدن و مورد استقبال، نه اقبال، قرار گرفتن در اولویت اول او نیست. اولویت اول این است که بتواند از ادای رسالت خود به نحو احسنت لذت ببرد. خیلی وقت ها می بینید که من به ازای یک کار با کلام، یک اثر بی کلام هم منتشر کرده ام. در نسل خودم، هنرمندان هنگام برخورد با یک خواننده مطرح دیگر فقط به کاری فکر می کنند که بتواند دل مخاطب را به دست آورد. من با همایون شجریان کار کردم و آلبوم بعدی که منتشر کردم بی کلام بود. فکر می کنم این موضوع بیانگر نوع نگاه من به موسیقی و رسالتی که دارم باشد. من در هر کدام از کارهای خودم یک هدفی را دنبال می کردم و می کنم. آلبوم بعدی من پس از نقش خیال، «سرو روان» نام داشت که کمتر دیده شد ولی برای من پله بالاتری بود که به آن رسیدم. زیرا  در آن یک کوارتت زهی ایرانی معرفی کردم که برای اولین بار برایش یک رپرتوار نوشته شده بود. آرشه ها به سختی در آن با همدیگر همگن شده بودند. به سختی، فرّار بودن تفکر حاکم بر سازها کنار همدیگر قرار گرفته بودند. از آن تجربه خیلی راضی بودم و فکر می کنم یکی از موفق ترین تجربه ها در دهه گذشته من بود.
 

• *البته برخی منتقدان هم گفتند که موسیقی شما در آن دوره تحت تاثیر استاد علیزاده است. پس از ده سال با این نظر موافق هستید؟

ما هیچگاه از صفر شروع نمی کنیم. حتی راه رفتن ما هم تحت تاثیر محیط ما است. نه تنها ایشان بلکه هنرمندان دیگری هم بودند که من در دوره بیست سالگی از آنها تاثیر پذیرفتم. نه تنها این موضوع را انکار نمی کنم بلکه قویا اعلام می کنم که کار موزیسین های نسل قبل خودم و مکاتب مختلف تار نوازی و آهنگسازی را موشکافانه تحلیل کرده ام. در یک دوره ای روی هرکدام از آنها متمرکز شدم و سعی کردم مثل آنها بنویسم و فکر کنم. نه اینکه بخواهم اثری را ارائه کنم زیرا زمانی که شما مشق می کنید صرفا برای خودتان است. همه این موارد و کارها باعث شد که راحت تر بتوانم امضای خودم را پیدا کنم.
 

• *من خودم به شخصه این نظر را پیرامون نقش خیال شنیده ام که می گویند بهترین اثر علی قمصری است.

این همان داستان استقبال و اقبال است. در آلبوم نقش خیال شاید کمتر از ظرافت هایی که مولف را از مردم کمی دور می کند و باید رسالت خود را انجام دهد، استفاده کردم. من خیلی اعتقاد ندارم که هنرمند برای پیشرفت باید از مردم دور شود ولی واقعیتی وجود دارد که اگر هنرمند بخواهد کاری کند که برای پنجاه سال آینده کشور و جهانش حرف داشته باشد به ناچار باید کمی سریع حرکت کند.
 

• *شما در قطعه «گناه عشق» از آن آلبوم، گیتار فلامنکو نواختید. می خواهم بدانم دلیل استفاده از این ساز چه بود؟ آیا می خواستید که اثر شما بیشتر به نظر مردم نزدیک باشد؟

خیر. ببینید آن بخش از رپرتوار در آواز شوشتری و قبل از آن هم در همایون است. من مدتها موسیقی فلامنکو تدریس کرده ام و در آن زمان بیشتر تحت تاثیرش قرار داشتم. در آن زمان خواستم، پلی بین این دو نوع موسیقی ایجاد کنم و مرزها را بشکنم و صرفا یک گفتگو بین دو نوع موسیقی بود. از دستگاه «سولو آر اس» موسیقی فلامنکو و آواز بیداد همایون استفاده شده بود که این دو مورد بسیار به هم نزدیک هستند. ریشه های این دو نوع موسیقی هم بسیار نزدیک است. اگر تاریخ موسیقی را دنبال کنید می بینید که در موارد زیادی با هم ارتباط دارند.
 

• *چرا استفاده از این ساز در یک آلبوم موسیقی ایرانی را آنچنان بولد نکردید و یا بهتر بگویم که چرا خیلی بی سر و صدا کار خودتان را انجام دادید؟

به دلیل اینکه سر و صدای اضافی به آرمان های من کمک نمی کند. اگر خودم بخواهم برای کار خودم سر و صدای اضافی تولید کنم از نوع توجه به ابزار موسیقی، و نه توجه به تفکری که پشت آن ابزار است، خواهد بود. اگر اسم گیتار را می آوردم و می گفتم که من اولین کسی هستم که گیتار را در موسیقی ایرانی وارد کردم کاملا بر خلاف اعتقاد خودم است. به دلیل اینکه بین استفاده از گیتار یا ویولن سل در موسیقی ایرانی برای من فرقی وجود ندارد. فرهنگ هر دو غیر ایرانی است ولی بین مخاطبان ایرانی یک دیدگاهی نزدیک به ابتذال برای ساز گیتار وجود دارد. در حالیکه این ابتذال مربوط به خود گیتار نیست و مربوط به دایره کوچکی از موسیقی است که چنین استفاده ای را از این ساز انجام می دهند. اگر قصد ایجاد سر و صدا را داشتم می توانستم در مورد فعالیت هایی که پیرامون بافت چند صدایی در موسیقی ایرانی داشتم و اتفاقاتی که رخ داده، این کار را انجام دهم. منتهی همه صداهایی که تولید می شوند و جمعیت جدی می گیرند، خیلی به نظر من قابل اعتنا نیست. کما اینکه ما می بینیم فلان خواننده در یک شبکه تلویزیونی برای پیدا کردن عروسک دخترش فراخوان می دهد. همین موضوع به یک سر و صدای عجیب و غریب تبدیل می شود و من با این قبیل جنجال ها میانه خوبی ندارم.
 

• *یک موضوع مورد بحث پیرامون آثار شما در مقوله تنوع سازهایی است که می نوازید و در کارها استفاده می کنید. این سازهای متنوع تا چه حد باعث شده اند که نگاه بازتری داشته باشید و به ورطه تکرار در موسیقی گرفتار نشوید؟

من خودم را از جمله موزیسین هایی می دانم که مسیرم را خیلی کم تغییر دادم و آن خط فکری و مسیری که اعلام کردم را همچنان دنبال می کنم. در همان مسیر با چالش ها و افکار متنوعی سرگرم هستم و این تنوع سازبندی هم یکی از آنها است. ثبات من را اصلا تحت تاثیر قرار نمی دهد و نخواهد داد. کما اینکه هر نقاشی می تواند از مداد رنگی های مختلف برای نقاشی خود استفاده کند یا می تواند از یک مداد برای طراحی به خصوصی استفاده کند و نیازی به رنگ دیگر نداشته باشد. من استفاده از ساز را به همین شکل می دانم و همین مساله به من کمک کرده که نگاه بازتری داشته باشم. بیشتر توانسته ام یاد بگیرم و در مورد سازها اطلاعات پیدا کنم. به نظرم نقطه مرگ هنرمند زمانی است که به آنچه دارد قانع شود و اینکه استقبال کمی مخاطب چنان بتواند بر نگاهش به پیشرفت غلبه کند که خودش را متوقف شده فرض کند. من هم در هر پروژه ای که سازبندی را تغییر می دهم، احساس نیاز به یادگیری در من وجود دارد.
 

• *از دختر و پسرهای تین ایج تا افراد مسن در طیف طرفداران شما قرار دارند ولی آیا استقبال آنها در نوع پروژه بعدی شما تاثیر ندارد؟

نوع استقبال آنها بسیار تعیین کننده است و میزان استقبال آنها هم می تواند برای من آموزنده باشد. هیچ کسی نمی گوید که من از افزایش تعداد مخاطبانم ناراضی و نا خشنود هستم اما نوع استقبال و توجه آنها به کار من می تواند برای خودم زیباتر باشد.
 

• *کمی قبل به نگاه مبتذل مخاطبان نسبت به گیتار اشاره کردید و می خواهم بدانم آیا همین دیدگاه باعث شده است که موسیقی سنتی این روزها گرفتار تکرار شود؟

خیر. موسیقی ایرانی گرفتار تکرار نشده به دلیل اینکه در نسل قبل جوانانی وجود داشتند که نوآوری می کردند و جوانانی هم در حال حاضر فعال هستند و در کارشان نوآوری دارند. مشکلات غیر موسیقایی موسیقی ایرانی بیشتر از مشکلات موسیقایی آن است. در ژانرهای دیگر چون فرهنگ پیشکسوت مأبی و ریش سفیدی از قبل رسوخ نکرده است، موزیسین ها بیشتر همدیگر را دوست دارند. بیشتر به کنسرت همدیگر می روند و بیشتر موسیقی همدیگر را بدون بغض و حسد تحلیل می کنند. همدیگر می بینند و دیگران را کمتر رد می کنند. مشکل در موسیقی ایرانی این است که بیشتر موزیسین ها به دلیل فرهنگ پیشکسوت مأبی که وجود دارد، و دوری که نسل قبل ما از همدیگر داشتند، شاگردان خود را از پیگیری فعالیت های دیگران منع کرده اند. این اولین دلیل است که باعث شده موزیسین های ایرانی از همدیگر دور باشند. به عنوان مثال چهار نوازنده تار داریم که بسیار مطرح هستند و این افراد امکان ندارد به کنسرت های همدیگر بروند. اما یک نوازنده کمانچه خیلی معمولی که اصلا کار خوبی هم ندارد، آلبومی منتشر می کند و می بینیم که این چهار نوازنده تار به دلیل اینکه احساس خطری در برابر نوازنده کمانچه ندارند به رونمایی آلبوم آن نوازنده می روند. کسانی که محوریت دارند، موسیقی همدیگر را نمی پذیرند و دشمنی و غرض ورزی در موسیقی ایرانی خیلی زیاد است. یک بخش هم این است که طبیعتا باورهای دینی و مذهبی ابتدا در بخش و نگاه سنتی موسیقی نفوذ می کند. بچه های موسیقی سنتی بدون اینکه بخواهند، آلوده یک سری تعصباتی که از باورهای مذهبی منشعب شده هستند. اصلا هم نمی توان این موضوع را کتمان کرد. شاید من هم درگیر این مساله باشم و خودم هم نمی دانم ولی در دیگران بیشتر این مساله را می بینم. یکی از دلایلی که می بینیم موسیقی سنتی با رکود محسوسی مواجه شده به دلیل عدم استقبال موزیسین های سنتی از آثار همدیگر است. در کنسرت های همدیگر کمتر دیده می شوند و بیشتر انتظار دعوت شدن دارند. هم نسل ها همدیگر را رد می کنند و اگر هم به سایرین توهین نکنند، همدیگر را نمی بینند. من چند بار به کنسرت پاپ یا تلفیقی رفته ام و می بینم که موزیسین های ژانرهای دیگر به بک استیج می روند و با همدیگر عکس می گیرند و دور هم جمع می شوند. دلیل پرحرفی من در پاسخ سوال شما این بود که مسائل غیر موسیقایی بیشتر باعث ایجاد مشکلات می شود. خیلی از موزیسین های خوش فکر در موسیقی ایرانی امکان بالقوه این را دارند که کارهای جالبی ارائه کنند. خود من در این دوره احساس می کنم که از آب و گل در آمده ام و با مشکلات سابق مواجه نیستم. ولی این مساله برای من خیلی عادی است که یک کاری را منتشر کنم و دوستی راجع به کار بنده این نظر را بدهد که علی قمصری اصلا بلد نیست تار بنوازد!
 

• *ببینید الان مثلا اهالی ژانر پاپ اگر می خواهند از همدلی مثال بزنند به سراغ موسیقی سنتی می روند و می گویند که همکاری یک آهنگساز با چندین خواننده نشان از ارتباط زیاد آنها دارد. برای خود من هم این تناقض وجود دارد که چگونه است که شما می گویید موزیسین های این سبک از هم دور هستند ولی باز هم شاهد این تنوع همکاری ها هستیم؟

این تناقض نیست. تعداد کسانی که می توانند با همدیگر کار کنند کم است و موزیسین های ایرانی این موضوع را به عنوان یک واقعیت پذیرفته اند. مثلا ممکن است تعداد زیادی باشند که دست آنها به شکل حرفه ای روی ساز کار کنند ولی مولفه های دیگر را نداشته باشند. مثلا درایت کافی برای به سرانجام رساندن یک کار را نداشته باشند. درست است که تعداد موزیسین ها زیاد است ولی حق انتخاب موزیسین ها کم است. من به خاطر دارم که چند سال قبل کنسرتی داشتیم و دو گروه بودیم که برنامه ما با هم تداخل داشت. تعداد نوازنده هایی که داشتیم زیاد بود و یک گروه ارکستراسیون خود را دقیق انجام داده بود ولی گروه دوم نمی توانست نوازنده ای داشته باشد. یعنی امکان انتخاب خیلی سخت بود. از سرپرست آنها می پرسیدم که این همه نوازنده وجود دارد ولی او می گفت که تو بگو چه انتخابی انجام دهم! یک مساله دیگر هم بحث اعتبار دادن است. من از مسائل مختلفی که می بینم درس می گیرم و با نگاه دیگری تحلیل می کنم. می بینیم که موزیسین های نسل ما اکثرا همدیگر را تایید نمی کنند و حتی نشان می دهند که دیگران را نمی بینند. این امکان وجود دارد که در خیابان همدیگر را ببینند و بگویند که از آشنایی شما خوشحال هستم! می بینیم که مثلا یک نوازنده تار در شهر دیگری وجود دارد که اساتید موسیقی ایرانی با مینی بوس و اتوبوس به دیدار او می روند. عکس ها ناگهان منتشر می شود که به دیدار فلان نوازنده تار در فلان شهر رفته اند که مثلا یک چشم او نابینا است و پنجه شیرینی دارد. اتفاقا تناقض اینجا است. چگونه است که استعدادهای واقعی را در همدیگر نمی بینید و در مورد همدیگر نیمه خالی لیوان را زودتر می بینید؟ جالب است زمانی که در مورد همکاران خود نظر می دهند که برای بیان افت یک اثر باشد. در زمانی که کار سطح بالایی ارائه شود همه ساکت هستند. این مشکلات در ژانر موسیقی ایرانی وجود دارد و یک بخشی از آنها به کاستی های درون موزیسین ها باز می گردد که گره ایجاد می کند. یعنی خیلی از مواقع دست خودشان نیست.
 

• *برسیم به پروژه «شیپور صلح» که چند ماه قبل روی صحنه بردید و بسیار هم مورد توجه قرار گرفت. در مورد شکل گیری این اجرا کمی توضیح دهید و چرا به سراغ این تعداد از نوازنده ها رفتید و افراد زیادی را با خود همراه کردید؟ در حالیکه از لحاظ اجرایی و مالی و... برای خود شما با دردسرهای زیادی همراه است.

حدود چهار سال مشغول نوشتن این کار بودم و به موازات آثار دیگر، آن را دنبال می کردم. در این چهار سال هر شش ماه یکی از این آثار در استودیو ضبط شدند. نمی توانم بگویم که دغدغه من برای این کار فقط و صد در صد صلح بود. این صلح شاید یک پیام مفید این کار باشد و این هنر، هنر محض هم هست و صرفا به توصیف صلح نمی پردازد. از لحاظ موسیقایی خودم را در شیپور صلح منعکس کردم. من مدتها برای این اجرا برنامه ریزی کردم و به کمک دو دوست خوب یعنی خانم «صبا محمدزاده» و «احسان مقدس پور» بالاخره کار را به سرانجام رساندیم. من از مدتها قبل خط کشی های زیادی برای این کار انجام دادم و بدون این پیش بینی ها و برنامه ریزی ها امکان نداشت که چنین کاری روی صحنه برود. ما الان در دوره ای زندگی می کنیم که خود دولت نمی تواند یک ارکستر را روی صحنه ببرد. دولت با پشتوانه مالی که دارد، نمی تواند و هیچکس هم نمی داند که دلیل چیست. ارکستر دولتی در حال حاضر نداریم و اینکه کشوری یک سال ارکستر نداشته باشد، واقعا جای تاسف دارد. نکته دیگر این است که من ثروتمند نیستم که بخواهم پشتوانه مالی این ارکستر باشم. اعتقاد زیادی به این کار داشتم و کسی که اعتقاد زیاد داشته باشد می تواند کمان را خوب بکشد و تیر را به درستی رها کند. شیپور صلح تیری است که برای رها کردنش، کمان را خوب کشیدم. چهار سال برای برنامه ریزی یک پروژه زمان خوب و کافی است.
 

• *با وجود اینکه گفتید آثار در طول این چهار سال ضبط می کردید چرا ابتدا آلبوم آن منتشر نشد؟

به دلیل اینکه اجرای کنسرت پیش از انتشار آلبوم از لحاظ بازاری، هوشمندانه نیست ولی از لحاظ هنری کار شرافتمندانه تری است. مخاطب این حق را دارد که موسیقی که قرار است منتشر شود را برای اولین بار روی صحنه بشنود. ببیند که دست نوازنده ها برای اجرای کارها چگونه حرکت می کند. من ترجیح می دهم یک نگاه طولانی مدت داشته باشم. زمانی که در تاریخ موسیقی تورق می کردم دیدم بیشترین اتفاقات بزرگ هنری برای اولین بار روی صحنه اجرا شده اند و مردم را متاثر کرده اند. نه اینکه ابتدا به شکل یک آلبوم عرضه شده باشند و مردم را متحیر کرده باشند.
 

• *در مورد انتخاب خواننده هم لطفا کمی توضیح دهید به دلیل اینکه قبلا اسم «علیرضا قربانی» به عنوان خواننده این کار شنیده می شد ولی «محمد معتمدی» با شما همکاری کرد.

در سیر شکل گیری یک مجموعه هنری، تغییر و تحولات زیادی رخ می دهد و یک بخش با پیش بینی های آهنگساز هم سو است و بخشی دیگر هم سو نیست. اتفاقاتی است که به هر حال رخ می دهد و ما همیشه احکام ثانویه را در هنر لحاظ می کنیم به دلیل اینکه در ایران زندگی می کنیم. در کشوری زندگی می کنیم که همه چیز به یک مو بند است و باید بدانیم که چگونه قدم درست برداریم. شیپور صلح از هر نظر کار همگنی است. یعنی خواننده و نوازنده ها و... با همدیگر همخوانی و تناسب دارند.