موسیقی ما - از آن غروب نوروز 1376 که بین دو نیمه فوتبال، ترانه «من و تو، درخت و بارون» خشایار اعتمادی برای اولین بار از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد، تا امروز بیست سال می‌گذرد. تعداد زیادی از مردم ایران برای تماشای بازی تیم ملی، پای تلویزیون‌ها نشسته بودند و همه بهت‌زده بودیم. هنوز آهنگ به پایان نرسیده بود که سیل تماس‌های مردمی روانه روابط عمومی صدا و سیما شد که آقا ظاهراً به اشتباه، صدای یک خواننده لس‌آنجلسی از تلویزیون پخش شده است. پیش از آن، هر آن‌چه غیر از موسیقی سنتی ایرانی از صدا و سیما پخش شده بود، موسیقی‌هایی بود که عنوان «سرود» به آنها داده می‌شد. اما این یکی واقعاً با بقیه فرق داشت. «من و تو، درخت و بارون» با صدای خشایار اعتمادی را می‌توان سرآغاز موسیقی پاپ ایران پس از انقلاب دانست.

این که در این دو دهه، موسیقی پاپ از کجا به کجا رسید و در چه زمینه‌هایی پسرفت کرد و در چه بخش‌هایی پیشرفت، بحث‌های فنی جداگانه‌ای را می‌طلبد که قرار نیست در این مطلب به آنها بپردازیم. این مطلب قرار است تنها دیباچه‌ای باشد برای پرونده‌ای درباره بیست سالگی موسیقی پاپ پس از انقلاب ایران؛ با همه ضعف و قوت‌هایش، با همه ترانه‌های ماندگار و گذرایش، با همه ستاره‌های مانا و یک‌شبه‌اش و با تمام استعدادهایی که دیده شدند و نشدند. کیست که بتواند منکر این باشد که شروع دوباره موسیقی پاپ در ایران پس از بیست سال رکود و خاموشی، اتفاق مهمی بوده است؟

در این پرونده قرار است مروری داشته باشیم بر این دو دهه؛ بر مهم‌ترین اتفاقات‌اش، بر پرفروغ‌ترین ستاره‌هایش، بر خاطره‌انگیزترین آهنگ‌هایش، بر پر سر و صداترین کنسرت‌هایش، بر پرفروش‌ترین آلبوم‌هایش، بر تأثیرگذارترین چهره‌هایش و در همچنین نگاهی بیندازیم به عواملی که این آثار را خلق کردند؛ از شاعر و ترانه‌سرا گرفته تا آهنگساز و تنظیم‌کننده و نوازنده و صدابردار و ناشر و دیگران.

آغازگر این پرونده، نظرسنجی‌ای است مردمی، برای انتخاب 20 هیت برتر این 20 سال. این نظرسنجی با انتخاب تعدادی از پرمخاطب‌ترین آهنگ‌های این سال‌ها توسط تحریریه «موسیقی ما» (با مشورت کارشناسان و پیشنهاد کاربران سایت) شروع می‌شود و در دو مرحله انجام خواهد شد. در مرحله اول، هر کاربر می‌تواند از میان آهنگ‌های ارائه‌شده، 20 قطعه مورد نظر خود را انتخاب کند تا در پایان مرحله اول، 100 هیت برگزیده و معرفی شوند. در مرحله دوم نظرسنجی، از میان این صد هیت، هر کاربر 5 قطعه محبوب خود را انتخاب می‌کند تا در نهایت، 20 هیت محبوب این 20 سال مشخص و معرفی شوند. از کلیه عوامل سازنده این 20 قطعه، در مراسمی تقدیر به عمل آمده و تندیس هیت برتر دو دهه موسیقی پاپ به آنها اهدا می‌شود.

 

• * اما چند نکته مهم:

1- نکته کلی: انتخاب چنین لیستی از قطعات هیت 2 دهه موسیقی پاپ داخل ایران، سختی‌‌های متعددی دارد و البته می‌تواند در سال‌های آینده به عنوان یک منبع و مرجع شناخته شود. از آن‌جا که چنین لیستی برای اولین‌بار در موسیقی ایران تهیه می‌شود، ممکن است خالی از ایراد نباشد و راهنمایی‌ها و یادآوری‌های تمام عزیزانی که این مطلب را می‌خوانند، می‌تواند در هرچه کم‌نقص‌تر شدن این فهرست به ما کمک کند.

نکته مهم در این میان این است که در تمام دنیا، هیت‌ها بر اساس فروش آن قطعه و یا تعداد پخش ویدئوکلیپ‌اش از شبکه‌های تلویزیونی سنجیده می‌شوند. اما از آن‌جا که در ایران آمار فروش مشخصی وجود ندارد و شبکه‌ای هم برای پخش ویدیوکلیپ نداریم، هیت بودن یک قطعه را باید بر اساس شنیدن آن در محافل مختلف سنجید.

2- نکته‌ای برای مردم و طرفداران خوانندگان: این لیست ممکن است در آینده به عنوان رفرنسی در شناخت قطعات بسیار شنیده شده‌ی در این سال‌ها مورد استفاده قرار گیرد. پس اگر قرار باشد رأی شما بر اساس علاقه شخصی و هواداری از خواننده محبوب‌تان داده شود، این ماجرا به بیراهه خواهد رفت. بنابراین حتماً، حتماً، حتماً، لطفاً، لطفاً، لطفاً قطعات را بر اساس هیت بودن‌شان انتخاب کنید، نه صرفاً علاقه شخصی‌تان به یک یا چند خواننده. برای این کار هم تنها کافی است به حافظه خود رجوع کنید و ببینید آیا این قطعه را در زمان انتشارش -و نه لزوماً الان- در جاهای مختلف می‌شنیده‌اید یا نه. MP3Playerها، ضبط ماشین‌ها، جمع‌های خودمانی و... بهترین جاها برای سنجش هیت بودن و نبودن یک آهنگ هستند.

3- نکته‌ای برای خوانندگان و اهالی موسیقی: مهم‌ترین سخن ما با اهالی موسیقی درباره این فهرست این است که هیت شدن یا نشدن یک قطعه، لزوماً به معنای کیفیت بالا و ماندگاری آن نیست. همه ما بسیاری از آهنگ‌های زیبا و شنیدنی در خاطرمان داریم که ویژگی‌های همه‌گیر شدن را نداشته‌اند و در تولیدشان اصلاً فکر کردن به مخاطب عام اولویت اول نبوده است. همین‌طور بسیاری از قطعات را می‌شناسیم که هیت شده‌اند ولی به لحاظ کیفی یا تکنیکی یا علمی یا محتوایی و... ارزش چندانی ندارند. مثلاً ترانه و شعر خوبی ندارند یا ملودی آنها اصولی و زیبا نیست یا تنظیم درستی ندارند یا تلفیق شعر و ملودی در آنها به خوبی صورت نگرفته یا همه این موارد. حتی بسیاری قطعه هیت سراغ داریم که در زمان خودشان به‌شدت فراگیر شده‌اند اما بیش از چند ماه ماندگار نبوده و به زودی فراموش شده‌اند.

4- هیت چیست؟ هیت قطعه‌ای است که در زمان انتشار و یا حتی پس از آن، به دلایلی در جامعه فراگیر می‌شود و توجه عمومی را نسبت به خود جلب می‌کند.

- هیت بودن لزوماً به معنای باکیفیت بودن قطعه نیست؛ در عین این که هیت می‌تواند از کیفیت بالایی هم برخوردار باشد.
- هیت بودن لزوماً به معنای ماندگار بودن قطعه نیست؛ در عین اینکه هیت می‌تواند ماندگار هم باشد.
- هیت بودن یک قطعه، لزوماً به این معنا نیست که بهترین قطعه آن هنرمند است. ممکن است قطعه‌ای که از یک خواننده هیت می‌شود، بهترین قطعه او باشد یا نباشد.
- هیت لزوماً به معنای پرطرفدارترین قطعه یک خواننده نیست. ممکن است یک قطعه برای طرفداران آن خواننده محبوب‌ترین باشد و در کنسرت‌ها بیشترین درخواست را داشته باشد، اما برای عموم مردم هیت نباشد.
- هیت بودن لزوماً با پخش مکرر یک قطعه از صدا و سیما حاصل نمی‌شود و برای تأیید هیت بودن یک قطعه، فاکتور علاقه مردم برای شنیدن مجدد آن در جاهایی غیر از تلویزیون هم لازم است. به این ترتیب، بسیاری از تیتراژهای برنامه‌ها و سریال‌های تلویزیونی که در دوره خودشان به‌شدت فراگیر شده‌اند اما به جز روی آن برنامه کسی تمایلی به شنیدن‌شان نداشته، از این فهرست حذف می‌شوند.
- در این فهرست، قطعاتی که بازخوانی آثار قدیمی بوده‌اند، حذف شده و این نظرسنجی، تنها میان قطعات اوریجینال برگزار می‌شود.
- در این فهرست، تنها قطعات دارای مجوز رسمی انتشار از وزارت ارشاد و یا صدا و سیما لیست شده اند.

* در این مدت بحث‌های زیادی در تحریریه «موسیقی ما» و جلسات مشورتی با کارشناسان مطرح شد مبنی بر اینکه این رقابتی نابرابر است بین آثاری که به تازگی هیت شده و در ذهن مردم تازه‌ترند با آثاری که بیست سال قبل منتشر شده‌اند. پیشنهادهایی هم داده شد که این نظرسنجی را در دو بازه زمانی ده‌ساله برگزار کنیم و در نهایت، ده قطعه از میان آثار سال‌های 76 تا 86 و ده قطعه از آثار سال‌های 86 تا 96 انتخاب شوند.

در این میان، دو نکته وجود دارد که می‌توانند یکدیگر را خنثی کنند. اول این که درست است که در آن دوره، امکانات پخش موسیقی به اندازه امروز نبود که انواع و اقسام سایت‌های موسیقی، شبکه‌های تلویزیونی، گوشی‌های هوشمند، اپلیکیشن‌ها، شبکه‌های اجتماعی (مثل تلگرام) و دیگر ابزارهای پخش موسیقی، به شنیده و هیت شدن یک قطعه کمک کنند و مهم‌ترین رسانه آن روزگار، تلویزیون و رادیو بود؛ اما این را هم باید پذیرفت که آن زمان تعداد آثار منتشر شده به اندازه امروز نبود و همین مسأله به نسبت امروز، شانس بیشتری برای شنیده شدن در اختیار آهنگ‌ها قرار می‌داد.

دوم این که ممکن است به نظر برسد آثاری که در سال‌های اخیر منتشر شده‌اند، در ذهن مردم تازه‌تر باشند و رأی بیشتری به دست آورند؛ اما از وجه نوستالژیک آثار گذشته نیز نباید غافل شد. به همین دلیل است که امکان شنیدن قطعات فراهم شده و شنیدن لحظاتی از هر قطعه می‌تواند به شما برای انتخاب آهنگ‌های مورد نظرتان کمک کند.

در روزهای آینده گزارش‌های جالبی از قطعات هیت این سال‌ها و مروری بر خواننده‌ها، آهنگسازان، تنظیم‌کننده‌ها، ترانه‌سراها و... این دو دهه در موسیقی پاپ در سایت «موسیقی ما» منتشر خواهد شد.

برای شرکت در نظرسنجی انتخاب 20 هیت برتر دو دهه موسیقی پاپ در ایران اینجا کلیک کنید. (برای شرکت در نظرسنجی حتما باید عضو سایت باشید و با نام کاربری خود وارد شوید)