موسیقی ما - «شک کنید… تا می‌توانید شک کنید. البته در شک نمانید و برای هر یک از شک‌هایتان در مسیر رسیدن به یقین حرکت کنید. من هنوز هم شک می‌کنم، حتی بر سر تلفظ درست یک لغت. بعد سراغ فرهنگ لغت‌ها می‌روم و درست آن واژه را پیدا می‌کنم.»
 
اینها را «مصطفی کمال پورتراب» -استاد موسیقی ایران و نایب رئیس شورای عالی خانه موسیقی- گفته که صبح امروز دار فانی را وداع گفت. او استاد بسیاری از اهالی موسیقی بود. کسی که به قول خودش 70 سال معلم ماند و علاوه بر تمام فعالیت‌‌هایی که در حوزه آهنگسازی و نوازندگی انجام داد، چندین نسل را تربیت کرد که نام‌های بزرگی در میانشان دیده می‌شد. او 92 ساله بود که درگذشت؛ در حالی که خود از هنرجویان هنرستان عالی موسیقی بود و استادِ کسانی چون علی رهبری، لوریس چکناواریان، حسین علیزاده، شهرداد روحانی و بسیاری دیگر.
 

• آموزش

او از همان کودکی با موسیقی عجین بود. در زندگی‌نامه‌اش نوشته‌اند که در سن پنج سالگی، پدرش برایش فلوتی خرید که آهنگ‌هایی که می‌شنید را می‌نواخت. موسیقی در خانوده آنان موروثی است. خواهرش نوازنده پیانو در فرانسه است و کلاس‌های آموزش شیوه‌های تدریس پیانو را هم برگزار می‌کند و برادرانش نوازندگان ویولون در کانادا و اتریش هستند. «پورتراب» به هنرستان عالی موسیقی رفت و در این مدت فاگوت را از «یاروسلاو بیزا»، ویولن را از «حشمت سنجری» و «عطاالله خادم میثاق» و تار را از «موسی معروفی» فرا گرفت. او هم‌چنین 92 تئوری موسیقی ایرانی را نزد «روح‌الله خالقی» آموخت و در فراگیری آواز گروهی از آموزش‌های «روبیک گریگوریان» و در سرایش از آموزش‌های «فریدون فرزانه» و «پاتما گریان» استفاده کرد. پس از آن، به دلیل این که امکان تحصیل در دوره عالی آهنگسازی در هنرستان وجود نداشت، به طور خصوصی نزد «پرویز محمود» به فراگیری آهنگسازی پرداخت.
 

• تدریس

«پورتراب» از سال ۱۳۲۴ تدریس موسیقی را آغاز کرد؛ هم‌چنین در فاصله ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ مدیر هنرستان موسیقی ایران شد. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، پورتراب به تدرسی هارمونی و کنترپوان به صورت خصوصی ادامه داد و پس از گذشت چند سال، به عنوان استاد دانشکده موسیقی دانشگاه هنر و دانشگاه آزاد نیز به صورت رسمی در این زمینه تدریس کرد. خودش در گفت‌وگویی در این باره گفته است: «من از بچگی عاشق معلمی بودم. به شاگردانم یاد دادم که چگونه یاد بدهند. معلم خوب با همه وجودش مسائل و موضوعات را ساده می‌کند و به شاگردانش یاد می‌دهد. وقتی به شاگرد درست یاد بدهی، او هم یاد می‌گیرد که درست یاد بدهد و این چرخه مطلوب می‌تواند مدت طولانی به همین شکل ادامه پیدا کند. معلم خوب طوری رفتار می‌کند که مثلا دایی یا پدر شاگرد است و وقتی در این حد به او احساس نزدیکی کند، رابطه دوستانه‌ای بین آنها ایجاد می‌شود. خلاصه که شاگردانم هنوز عاشقم هستند و می‌گویند هرچه دارند، از من دارند.»
 
او همچنین به این مساله اشاره داشت که: «من از روز نخست معلم به دنیا آمدم و حاصل 65 سال تجربه تدریس در حوزه موسیقی نشان می‌دهد که سیستم «آموزش» بسیار ضعیف عمل کرده و تنها استعداد و ذوق ذاتی افراد پاسخگوی تربیت هنرمندان بوده است. به نظر من همان‌گونه که برای پرورش آموزگار دانشگاه تربیت معلم داریم، باید دانشگاهی هم برای تربیت معلم هنر داشته باشیم چون هر نوازنده‌ای صلاحیت تدریس را ندارد و البته همه این موارد مستلزم حمایت مالی و برنامه‌ریزی مدیران در بخش‌های مختلف است تا از هدر رفتن قابلیت‌ها و استعدادها در حوزه موسیقی جلوگیری شود.»
 
«آموزش» چنان دغدغه او بود که در این باره می‌گوید: «متاسفانه از زمان حمله مغولان به کشور و آتش زدن کتابخانه‌ها، شکاف عمیقی در موسیقی علمی ایران ایجاد شد. قبل از آن دوران دانشمندانی همچون ابن سینا، فارابی، صفی‌الدین ارموی، کتاب‌های ارزشمندی در این زمینه به رشته تحریر در آورده بودند.»
 
به گفته کمال پورتراب، این روند علمی دیگر پس از آن دوران درخشش، رو به خاموشی گرایید بگونه ای که در زمان قاجار کمتر استاد موسیقایی می‌زیست که این هنر را با زبان علمی آموخته باشد و بیشتر آنان از راه انتقال آموزش سینه به سینه در این عرصه حضور داشتند: «کمتر موسیقی‌دانی در کشور آشنایی کاملی با علوم ریاضی دارد و بر همین اساس باید در هنرستان‌های کشور از همان ابتدا به محصلان موسیقی این علم آموزش داده شود.»
 
پورتراب چندین قطعه موسیقی خلق کرده و چند کتاب نیز نوشته یا ترجمه کرده‌است. یکی از پرفروش‌ترین آثار او کتابی به نام «تئوری موسیقی» است که تا سال ۱۳۹۱ به چاپ چهل و هشتم رسید.
 

• ماندن در ایران

او از معدود آهنگسازان و چهره‌های موسیقی بود که در تمام طول زندگی‌اش در ایران ماند. می‌گفت به اندازه‌ای عاشق ایران است که نمی‌تواند از آن دل بکند. اما «شهرداد روحانی» که همواره خود را یکی از شاگردان او می‌‌داند، درباره‌اش می‌گوید: «زمانی که من در هنرستان موسیقی ملی درس می‌خواندم، ایشان مدیر هنرستان بودند و تمام تلاششان را برای ارتقای سطح هنری دانش‌آموزان انجام می‌دادند. معلمی هیچ‌وقت وظیفه او نبود؛ عشق او بود و به همین خاطر است که من فکر می‌کنم او از اندک افرادی است که واژه «استاد»ی برازنده‌اش است. او برای هنرجویانش زحمت بسیاری کشیده و تا آخر عمر نیز فعال ماند.»

مراسم تشییع پیکر استاد مصطفی کمال پورتراب روزجمعه (٤ تيرماه) ساعت 9 صبح از مقابل تالار وحدت به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) برگزار می شود.