مراسم آیینی زار در مقام موسیقی درمانی بررسی شد
«زار» مفری برای ترس از گرسنگی، آن همه بیماری و مرگ و میر مردمانِ جنوب بوده است
موسیقی ما- یک پژوهشگر از اجرای طرح «موسیقی و مراسم آیینی زار در مقام گونهای از موسیقی درمانی» میگوید و اینکه مراسم زار را باید بهعنوان یک مراسم سنتی باستانی و یک نوع روش تخلیۀ فشارها و بیماریهای روحی پاس داشت.
«طلایه رویایی» -عضو هیأت علمی گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه و مجری طرح «بررسی موسیقی و مراسم آیینی زار»- گفت: «حاشیۀ خلیج فارس دارای تنوع موسیقایی بسیار گستردهای بوده که در بیشتر موارد در ارتباطی تنگاتنگ با مراسم آیینی آن شکل گرفته و رواج پیدا کرده است. مراسم زار را باید بهعنوان یک مراسم سنتی باستانی و یک نوع روش تخلیۀ فشارها و بیماریهای روحی پاس داشت. این پژوهش با در نظر داشتن نقش آیین و موسیقی آیینی بر زندگی و باورهای مردم سواحل جنوب، به مراسم زار میپردازد که موسیقی و آیینهای ویژهاش به آن خصلتی جادویی میبخشد، به طوری که انتظار درمانگری و شفابخشی ازآْن میرود و در حقیقت به گونهای موسیقی درمانی تبدیل میشود.»
این پژوهشگر تصریح کرد: «با توجه به دورشدن علوم انسانی از باورها و سنتها به بهانۀ خرافی و غیرعقلانی بودن، خطر از بین رفتن آیینهایی از این دست با تمامی جنبههای مثبت و منفیاش وجود دارد، به همین دلیل یکی از اهداف گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهش پیرامون این گونه سنن و آیینها در جهت معرفی دقیقتر و مطالعۀ عمیقترآنها است. در فرض این پژوهش مراسم زار ، آیینی با هدف خارج کردن بادها و هواهایی که در حقیقت روان پریشیهاییاند که بر اثر زندگی سخت و پرمرارت، اهالی جنوب و وابستگی این زندگی به طبیعت عجیب متلون دریا، دچارش میشوند است.»
به گفتهی او، مراسم زار جدا از جزییات آیینی مبتنی بر انواع موسیقی کوبهای و نوعی حرکات موزون متناسب با آن است که میتواند آن را به مثابه گونهای موسیقی درمانی در نظر گرفت: «از نظر مردم بومی جنوب بادها، قدرتهایی هستند که دنیای درون خاک و برون خاک همه در اختیار آنها است و تمام موجودات خیالی و همۀ آنهایی که به چشم نمیآیند، پریها دیوها ،ارواح نیک و بد، همه باد یا خیال یا هوا اند و آدمها اسیر و شکار بادهایی اند که خوب یا بد هستند. سواحل و جزیرهها مسکن این بادهاست که بیشترشان از آفریقا و هند و عدهای دیگر از عربستان و جزایر میآیند و هر کسی دچار این بادها شود باد او را مرکب خود ساخته است.»
او با بیان اینکه اغلب سیاهان و جاشوان و فقرا گرفتار زار میشوند و ابتلا به یکی از زارها با علائم بهخصوصی شروع میشود، تصریح کرد: «مثلاً باد «متوری» با حمله قلبی، «دینگ مارو» با سر درد و چشم درد، «بو مریم» با کمر درد و «دای کتو» با بیحرکتی و در خود فرورفتگی (اُتیسم) همراهند که طبیب قادر به معالجۀ این ناراحتیها نیست و تنها بابا یا مامای زار که همیشه سیاه هستند میتوانند مبتلایان را علاج کنند. شخص مبتلا را «مرکب» یا «فرس» میگویند و بابا یا ماما کسی است که ابتدا خودش مرکب چندین زار و چندین باد مختلف بوده و در اثر مرور زمان و ممارست و قدرتی که به دست آورده، توانسته بر باد مسلط و سوار شود. سازهای مراسم زار همزمان با ورود سیاهپوستان آفریقایی، به جزیرۀ خارک آورده و برای هر زار مجلسی بهخصوص و دهلهای خاصی لازم است.»
این پژوهشگر با اشاره به اینکه جنوب و سواحل دریاهای جنوب، شکارگاه مساعدی برای جنون، پریشانیها و آشفتگیهای روانی است، گفت: «در افتادن با دریا و ترس از گرسنگی و بیآبی و آن همه بیماری و مرگ و میر، خستگی کار و زندگی یکنواخت ساحلنشینان را دچار آنچنان خمودگی کرده که همه با هم و دور از هم، با خویشتن مشغولاند و برای رهایی از این وضع، جمع شدن دور هم و پناه بردن به جمع و محبت دیدن را تنها راه چاره دیدهاند و چنین بوده که آداب و مراسم زار و«اهل هوا»، آنچنان سریع بین مردم آن حواشی نفوذ کرده است. زار یک نوع موسیقیدرمانی است که در حاشیۀ جنوب به شکل بسیار فعالی دنبال میشود و در خیلی از نقاط جهان موسیقیدرمانی بهعنوان یک روش مؤثر برای درمان بیماریهای روحی مطرح است و زار هم یکی از آنها و شاید هم مؤثرترین آنهاست.»
این پژوهشگر اظهار داشت: «مراسم زار را باید بهعنوان یک مراسم سنتی باستانی و در نهایت بهعنوان یک نوع روش تخلیۀ فشارها و بیماریهای روحی پاس داشت، هرچند شاید از منظری این مراسم کهن افیون مردم ضعیف و سادهاندیش باشد که بهجای ریشهیابی مشکلاتشان دست به دامان خرافات شدهاند؛ اما نگاه این پژوهش به این مراسم نه از چنین منظری بلکه بررسی آیینی است که علیرغم درست یا غلط بودن، کارکردی شبیه به موسیقی درمانی دارد.»
«طلایه رویایی» -عضو هیأت علمی گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه و مجری طرح «بررسی موسیقی و مراسم آیینی زار»- گفت: «حاشیۀ خلیج فارس دارای تنوع موسیقایی بسیار گستردهای بوده که در بیشتر موارد در ارتباطی تنگاتنگ با مراسم آیینی آن شکل گرفته و رواج پیدا کرده است. مراسم زار را باید بهعنوان یک مراسم سنتی باستانی و یک نوع روش تخلیۀ فشارها و بیماریهای روحی پاس داشت. این پژوهش با در نظر داشتن نقش آیین و موسیقی آیینی بر زندگی و باورهای مردم سواحل جنوب، به مراسم زار میپردازد که موسیقی و آیینهای ویژهاش به آن خصلتی جادویی میبخشد، به طوری که انتظار درمانگری و شفابخشی ازآْن میرود و در حقیقت به گونهای موسیقی درمانی تبدیل میشود.»
این پژوهشگر تصریح کرد: «با توجه به دورشدن علوم انسانی از باورها و سنتها به بهانۀ خرافی و غیرعقلانی بودن، خطر از بین رفتن آیینهایی از این دست با تمامی جنبههای مثبت و منفیاش وجود دارد، به همین دلیل یکی از اهداف گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهش پیرامون این گونه سنن و آیینها در جهت معرفی دقیقتر و مطالعۀ عمیقترآنها است. در فرض این پژوهش مراسم زار ، آیینی با هدف خارج کردن بادها و هواهایی که در حقیقت روان پریشیهاییاند که بر اثر زندگی سخت و پرمرارت، اهالی جنوب و وابستگی این زندگی به طبیعت عجیب متلون دریا، دچارش میشوند است.»
به گفتهی او، مراسم زار جدا از جزییات آیینی مبتنی بر انواع موسیقی کوبهای و نوعی حرکات موزون متناسب با آن است که میتواند آن را به مثابه گونهای موسیقی درمانی در نظر گرفت: «از نظر مردم بومی جنوب بادها، قدرتهایی هستند که دنیای درون خاک و برون خاک همه در اختیار آنها است و تمام موجودات خیالی و همۀ آنهایی که به چشم نمیآیند، پریها دیوها ،ارواح نیک و بد، همه باد یا خیال یا هوا اند و آدمها اسیر و شکار بادهایی اند که خوب یا بد هستند. سواحل و جزیرهها مسکن این بادهاست که بیشترشان از آفریقا و هند و عدهای دیگر از عربستان و جزایر میآیند و هر کسی دچار این بادها شود باد او را مرکب خود ساخته است.»
او با بیان اینکه اغلب سیاهان و جاشوان و فقرا گرفتار زار میشوند و ابتلا به یکی از زارها با علائم بهخصوصی شروع میشود، تصریح کرد: «مثلاً باد «متوری» با حمله قلبی، «دینگ مارو» با سر درد و چشم درد، «بو مریم» با کمر درد و «دای کتو» با بیحرکتی و در خود فرورفتگی (اُتیسم) همراهند که طبیب قادر به معالجۀ این ناراحتیها نیست و تنها بابا یا مامای زار که همیشه سیاه هستند میتوانند مبتلایان را علاج کنند. شخص مبتلا را «مرکب» یا «فرس» میگویند و بابا یا ماما کسی است که ابتدا خودش مرکب چندین زار و چندین باد مختلف بوده و در اثر مرور زمان و ممارست و قدرتی که به دست آورده، توانسته بر باد مسلط و سوار شود. سازهای مراسم زار همزمان با ورود سیاهپوستان آفریقایی، به جزیرۀ خارک آورده و برای هر زار مجلسی بهخصوص و دهلهای خاصی لازم است.»
این پژوهشگر با اشاره به اینکه جنوب و سواحل دریاهای جنوب، شکارگاه مساعدی برای جنون، پریشانیها و آشفتگیهای روانی است، گفت: «در افتادن با دریا و ترس از گرسنگی و بیآبی و آن همه بیماری و مرگ و میر، خستگی کار و زندگی یکنواخت ساحلنشینان را دچار آنچنان خمودگی کرده که همه با هم و دور از هم، با خویشتن مشغولاند و برای رهایی از این وضع، جمع شدن دور هم و پناه بردن به جمع و محبت دیدن را تنها راه چاره دیدهاند و چنین بوده که آداب و مراسم زار و«اهل هوا»، آنچنان سریع بین مردم آن حواشی نفوذ کرده است. زار یک نوع موسیقیدرمانی است که در حاشیۀ جنوب به شکل بسیار فعالی دنبال میشود و در خیلی از نقاط جهان موسیقیدرمانی بهعنوان یک روش مؤثر برای درمان بیماریهای روحی مطرح است و زار هم یکی از آنها و شاید هم مؤثرترین آنهاست.»
این پژوهشگر اظهار داشت: «مراسم زار را باید بهعنوان یک مراسم سنتی باستانی و در نهایت بهعنوان یک نوع روش تخلیۀ فشارها و بیماریهای روحی پاس داشت، هرچند شاید از منظری این مراسم کهن افیون مردم ضعیف و سادهاندیش باشد که بهجای ریشهیابی مشکلاتشان دست به دامان خرافات شدهاند؛ اما نگاه این پژوهش به این مراسم نه از چنین منظری بلکه بررسی آیینی است که علیرغم درست یا غلط بودن، کارکردی شبیه به موسیقی درمانی دارد.»
تاریخ انتشار : چهارشنبه 21 آبان 1399 - 12:19
افزودن یک دیدگاه جدید