موسیقی ما - محسن جلیلی آهنگساز، محقق و پژوهشگر، و هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی اقوام ایرانی، مهمانان چهارمین نشست شب موسیقی در شبکه چهار سیما بودند که یکشنبه ششم آبان با موضوع "سوگ و نغمه، آواهای مذهبی و دینی در بستر فرهنگی و دینی ایران" با اجرای رضا مهدوی روی آنتن رفت.

محسن جلیلی در ابتدای نشست در مورد آلبوم "سربلندان" توضیح داد و گفت: سه نسل از موسیقی ما در آن حضور داشتند و نشان دادند اگر بستر فراهم باشد همه حاضر به همکاری هستند.

جلیلی در پاسخ به این پرسش که آیا آوا و نواهای سوگ مختص فرهنگ ایران است، گفت: این‌ها در همه جای دنیا هست، اما اشکال متفاوتی دارد.

وی در مورد موسیقی دینی گفت: ما در چند دهه اخیر برخوردهای متفاوتی با موسیقی داشته‌ایم که لطماتی وارد کرده‌اند. هنر مداحی هنر موسیقی است.

جلیلی در مورد خلاصه شدن آثار مذهبی به محرم گفت: اگر تولید را چهار فصل بکنیم و جنبه آگاهی و تنبه در آن قرار بگیرد، قطعاً قابل استفاده خارج از ایام محرم نیز هست.

نغمه‌های سوگواری حافظ موسیقی بودند

مهدوی ادامه داد: آیا نواهای مذهبی و موسیقی ملی ایران خدمات متقابلی در طول تاریخ با هم داشته‌اند که جلیلی در پاسخ گفت: قطعاً همین‌طور بوده. در دوره‌های مختلفی که پرداختن به موسیقی ممنوع بود، نغمه‌های سوگواری عهده‌دار حفظ موسیقی ما شدند که بارزترین آن‌ها تعزیه است.

دکتر جلیلی در مورد موسیقی‌های مورد استفاده در ایام محرم گفت: وقتی از نغمه‌ای که متناسب با حال و هوای دیگری است در جای دیگری استفاده می‌کنیم، این استفاده نادرست اشتباه است که متأسفانه به‌وفور در فضاهای نوحه‌خوانی دیده می‌شود.

نوآوری به اصالت سوگواری آیینی آسیب می‌زند

در بخش دوم برنامه، هوشنگ جاوید در مورد قوت روزافزون مداحی و روضه در شهرستان‌های مختلف گفت: ریشه این قضیه اندیشه باورهاست. باورها سه دسته هستند: باورهای ارزش شناختی که شاخص‌ترین هستند، باورهای هستی شناختی و زیباشناختی. در ایران آیین‌های ویژه مذهبی در بخش سوگ، بر اساس این سه محور شکل گرفته‌اند. در باور ایرانی مسلمان بحث، بحث نگاه خداوندی به جهان هستی است و بر این اساس آیین‌ها شکل گرفته‌اند. سوگ‌های دینی مذهبی ما با سوگ‌های قومی قبیله‌ای فاصله دارند اما هر دو بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند. زیبایی آن‌ها بحث اعتقادات و باورهاست. در نسل جدید دست به یک سری نوآوری زده‌اند که اگر پایه عالمانه‌ای پیدا کنند شاید بتوان گفت فرهنگ خوبی ایجاد می‌شود. اما این نوآوری‌ها به شکل اصیل آن‌ها آسیب می‌زند.

در ادامه، دکتر جلیلی در باب ارتباط بین مداحی و موسیقی دستگاهی اضافه کرد: خدمات متقابلی به هم دارند ولی نظر شخصی من این است که الزامی به استفاده از گوشه‌های ردیف دستگاهی در موسیقی سوگواری نیست وگرنه ما موسیقی سوگواری را به شاخه‌ای خاص محدود کرده‌ایم.

هر کسی هر چیزی دلش می‌خواهد می‌خواند!

در بخش پایانی به‌عنوان جمع‌بندی، هوشنگ جاوید موسیقی را به‌عنوان یک بستر شناخته‌شده برای دین و مذهب دانست تا در این بستر تبلیغ صورت بگیرد.

او گفت: در صد سال اخیر، دهه به دهه شکل نوحه‌ها عوض شده است. ما آسیب‌شناسی موسیقی مذهبی‌مان را اصلاً جدی نمی‌گیریم. در حال حاضر هر کسی هر چیزی دلش می‌خواهد به هر شکلی می‌خواند. می‌گویند نشان دادن ارادت به هر شکلی اشکالی ندارد در حالی که پر از اشکال است. بعد از دوران حماسی دفاع مقدس شکل نوحه‌ها رها شده است.

جلیلی با اشاره بر اینکه رسانه از ارکان تعیین‌کننده است گفت: متأسفانه آن چیزی که الان از رادیو و تلویزیون شنیده می‌شود بیشتر از اینکه به سمت و سوی موسیقی دینی و آیینی باشد، مداحی‌هایی را می‌شنویم که از فرم‌های موسیقی مرسوم خارج است.

برنامه با بخش ناشنیده‌ها که آوازی از بیات ترک بود به پایان رسید.

آیتم "ناشنیده‌ها" این هفته شب موسیقی، با صدای پیشکسوت این حوزه، استاد مراتب و آواز "بیاتِ تُرک" او به پایان رسید. (بیاتِ تُرک از آوازهای چهارگانه دستگاه شور است)