موسیقی ما - زمانی که درباره جایگاه فرهنگ ایرانی در کتاب تاریخ تمدن ساز جهان صحبت می‌کنیم، با انواع و اقسام برگ‌های طلایی این دفتر که به نام فرهنگ و هنر سرزمین‌مان ممهور شده، مواجه هستیم. در این میان چه کسی است که فراموش کند آنچه که فرهنگ و هنر ایرانی را امروز بنیانگذار تاریخ تمدن جهان کرده است، بر استوانه‌های رفتارهای آیینی و خرده روایت‌های فرهنگی مردمانی استوار است که سابقه شش هزار ساله را از خود تا به امروز به یادگار گذاشته‌اند.

** جدایی‌ناپذیری تفکر آیینی و رفتار فرهنگی ایرانیان
با دقت و غور در رفتارهای آیینی مردم ایران - چه پیش از دوران اسلام و چه پس از ورود و پذیرش اسلام- در می یابیم که همواره مساله اصلی، بزرگداشت و ستایش خداوند و در ادامه پیامبران و ائمه معصومین (ع) بوده است. بنا به گفته پروفسور «هاید ماری کخ» ایران‌پژوه سرشناس آلمانی «تفکر آیینی و رفتار فرهنگی ایرانیان را نمی‌توان از مذهب آنها به دور داشت؛ چرا که ایرانیان از دورانی بسیار دور، حتی پیش از میلاد مسیح یگانه‌پرست بودند و رفتار فرهنگی و آیینی‌شان از دوران زرتشت تا دوران اسلام همواره بر محور خدامحوری استوار بودند.»
بر همین اساس است که پذیرش دین اسلام و قرار گرفتن حول محور پرچم وحدانیت برای ایرانیان کاری بسیار ساده بوده و در حقیقت جذب شدن فرهنگ ایرانی قبل از اسلام، با آداب، رسوم و سنن اسلامی بسیار بهتر ژرف‌تر و عمیق‌تر از دیگر کشورها صورت گرفته که مراتب دین‌داری را در شکل جامعه متمدن برای فرهنگ‌های خود تصویر کردند.
نکته حائز اهمیت آنجاست که در روایت فرهنگ ایرانی از هزاره‌های پیش تا به امروز، همواره هم‌سویی و دوشادوشی زنان و مردان در شکل روایت‌های آیینی، مذهبی، ملی و در نهایت قومی کاملا یکسان بوده است. این درست برخلاف بسیاری از کشورهای غربی است که برتری رفتار مردان نسبت به زنان در شکل رفتارهای آیینی‌شان قابل رصد است.
در این میان می‌توان به آیین «هودی‌خوانی» اشاره کرد که از جمله آیین‌های نمایشی و مردمی است که در ماه محرم یکی از زیباترین جلوه‌های عزاداری علاقه‌مندان و عاشقان حضرت امام حسین علیه‌السلام را در کشور ما ترسیم می‌کند.

**واکاوی هودی‌خوانی در اسناد مکتوب
استاد صادق عاشورپور پژوهشگر نامدار نمایش‌های ایرانی و مدرس دانشگاه در جلد هفتم از مجموعه از هفت جلدی نمایش‌های ایرانی با عنوان «نمایش‌های عامیانه» در ارتباط با آیین نمایشی «هودی‌خوانی»، با بیان آنکه به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران امر آیینی، هودی‌ها یا همان لالایی‌های منطقه ترکمن، ادامه روند نواها و مویه‌های اساطیری لالایی های مادران ایران زمین است، آورده است: «آنچه در ارتباط مضامین آیینی با فرهنگ قومی اقوام ایرانی قابل تامل است، تطبیق نمادهای فرهنگی این دست از آیین ها با یکدیگر است.
به عنوان مثال نواها و الحان لالایی‌های ایران زمین، با شیوه‌های آوازی و نمایشی آیین‌های دینی و مناسبت‌های مذهبی دین اسلام به شکل تبیینی و تفسیری قابلیت تطبیق‌پذیری داشته و دارد. درست برهمین اساس است که شاهدیم برخی از آیین و سنن نمایشی و مردمی ایرانیان که در بطن معنایی نگاهی کاملا شیعی دارند، چه نزد اهل تسنن و چه میان اهل تشیع به شکل مشترک اجرا می‌شود. از این دست آیین‌ها می توان به اجرای مراسم «منقبت‌‍‌‌‌‌خوانی» و «فضائل‌خوانی» اشاره کرد، که دامنه اجرای این آیین‌ها حتی از مرزهای ایران نیز فراتر رفته و در شبه قاره هند و منطقه بلوچستان کشور پاکستان نیز به مناسبت‌های مذهبی، تحت عنوان آیین‌های نمایشی و مردمی سوگ به اجرا در می‌آیند.»
همچنین استاد هوشنگ جاوید دیگر پژوهشگر نامدار کشورمان در زمنیه موسیقی و نواهای محلی ایران در جلد نخست کتاب «آشنایی با موسیقی نواحی ایران»، مویه‌ها و لالایی‌های ایرانی را با وجود تفاوت در لحن، آهنگ و گویش (زبان و لهجه) در ریشه و سرچشمه انتقال معانی ملی و مذهبی برابر می‌داند و می‌نویسد: «...از مراسم آیینی «گهواره‌خوانی» در شمال خراسان تا «کیسه‌دوزی» فلات مرکزی ایران یا «هودی‌های» منطقه ترکمن و گنبدنشینان، که به تمامی آیین‌های مذهبی، موسیقایی و نمایشی شمرده می‌شوند که توسط زنان ایران زمین انجام و اجرا می‌شود؛ می‌توان به وضوح دریافت که در بطن تمامی این نواها، سه اصل میهن‌پرستی، نوع‌دوستی و ایثار که هر سه از مفاهیم کلان دین اسلام و فقه شیعی به شمار می‌رود، در این نواها نمونه‌های مثال فراوان وجود دارد، که همین مثال‌ها برای تطبیق‌پذیری آیین‌های نمایشی و محلی ایران زمین در زیر چتر واحده مبانی هدایتگر دین اسلام در رفتار و آیین‌های ایرانیان قابلیت تعمیم‌پذیری دارد.»

** تار و پود اشعار هودی، آغشته به مفاهیم ملی و میهنی
یکی از جذاب‌ترین فصل‌های نمایش آیینی مردمی «هودی‌خوانی»، در دهه نخست ماه محرم به خواندن لالایی مادران ترکمن بر پای گهواره‌هایی‌ست که به شکل تمثالی برای حضور شیرخواره امام حسین علیه السلام - حضرت علی اصغر(ع) - در صحرای کربلا و همچنین علم‌های کوتاهی است که آنها را با شال های سرخ و سبز آذین بسته اند که نمودی برای رشادت‌های حضرت علی اکبر علیه السلام متصور هستند. در نگاه کلان‌تر، این مرثیه‌ها، مویه‌ها و لالایی‌ها برای آرامش شهیدانی است که با جانفشانی خود فارغ از نگاه به سن و جایگاه خانوادگی برای هجی واژه و معنی «ایثار»، شربت شهادت را نوشیدند.
در شکل مضمونی «هودی‌ها» یا همان لالایی‌های ترکمن، گونه‌ها و انواع مختلفی دارند؛ اما در عمق عشق و صداقت پدرها و مادرها به کودکانشان با همان مفهوم میهن‌پرستی، سلاله ایثار، وفاداری و از خودگذشتگی موج می‌زند که از انگاره‌های مذهبی حماسه عاشورا وام گرفته شده و به عنوان نمونه‌ای برای وطن‌دوستی و میهن‌پرستی از آن یاد می‌شود. عشق به هم‌نوعان، مهمان‌دوستی، شرافت، پاکی، صداقت و در نهایت انسانیت را می‌توان از مهمترین مضامین لالایی‌ها و «هودی‌های» مادران ترکمن دانست.
به همین دلیل است که در ایام دهه نخست ماه محرم در زمان اجرای نمایش‌های آیینی و مذهبی، نوای «هودی‌خوان‌ها» همواره بعد از صدای اذان در مساجد، تکایا و یا خانه‌های خود که به منبرهایی برای مرثیه و تعزیه حضرت اباعبدالله و یاران با وفایش به وجود آمده است به گوش شنیده می‌شود.

** هودی‌خوانی مادران و رسالت تربیت فرزندان
در نگاهی کلان‌تر در فرهنگ ایران زمین، «هودی‌خوان‌ها» در حقیقت زمینه‌ساز رشد و بالندگی زندگی نوزادان برای رسیدن به دوران کودکی، نوجوانی و جوانی است با نمود آرایه‌هایی که پیشتر به آنها اشاره شد، آرایه‌هایی چون وطن‌پرستی، شرافت، صداقت و انسانیت، همگی زیر مجموعه ای از داشته‌ها و برداشت‌های ایرانیان از آیین اسلام به ویژه حماسه عاشورا و واقعه کربلا را در گوش هر شنونده‌ای متجلی می‌‌کند.
درست بر همین اساس است که همواره ادعیه و یا سخنانی از این دست در گردن‌بند نوزادان، کودکان، نوجوانان و جوانان ترکمن وجود دارد. این ادعیه‌ها همان «هودی»هایی هستند که پیش از به تکلم درآمدن نوزادان، در نوای مادرانشان نواخته و شناخته می‌شود و در سنین بزرگسالی در قالب یک گردن‌بند به عنوان حافظ جسم، جان و روح آنها به شمار می‌رود. در شکل روایت شعری و ادبی، «هودی‌ها» اغلب دوبیتی و یا مثلا اشعار یک، دو و یا چهار قافیه‌ای هستند که در زبان ترکمنی با همان گویش و لهجه شیرین‌شان، بسیار شنیدنی است، حتی برای کسانی که با این زبان آشنایی ندارند.

** ادامه حیات آیین‌های مذهبی در گرو همت مسئولان
آنچه در شکل امروزی برای «هودی‌خوانی» متصور است، همان شمایلی از اجراهایی در مناطق شمالی ایران به ویژه ترکمن صحراست که شاهد آنها هستیم و در بطن مظمون‌شان هنوز هم روایت رشادت‌ها و دلاوری‌هایی است که امام حسین علیه السلام، یاران باوفایش و سربازان جان بر کفش، در طی حماسه 10 روزه واقعه کربلا و تراژدی عاشورا، زبان به زبان، سینه به سینه، نسل به نسل از مادر به فرزندان دیگر رسیده است. به همین دلیل است که مضامین آمیخته با این رشادت‌ها همواره با آرزوی قلبی مادران برای سلامت، سعادت و زیست انسان‌گونه فرزندانشان عجین شده است.
هر چند امروزه برخی از آیین‌های بسیار شگرف مذهبی ایرانی چون «هودی‌خوانی»، در یک نقطه متمرکز شده است اما هنوز هم می توان امید داشت که این آیین‌های مذهبی و مردمی سترگ با قدمتی 1500 ساله، تا آنگاه که ایرانیان در این سرزمین قرار بر نفس کشیدنش باشد، شکل طبیعی خود را حفظ خواهد کرد و چه بهتر در این میان، مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری برای حفظ، احیا و اشاعه این دست از آیین‌های ملی که بی‌شک ریشه در باورهای عمیق و مذهبی مردمان ایران زمین دارند از هیچ کوششی فروگذار نباشند.