چند سالی است به روال یک رسم معهود اما نانوشته، در آستانه سال جدید عادت رایج ما- اهالی رسانه- شده که به مخاطبان و خوانندگان­مان چند تایی کالای فرهنگی پیشنهاد دهیم که در خلالِ خرید رخت و لباسِ عید و انوع و اقسامِ خوردنی و بُردنی، خوراکی هر چند اندک برای روح و روان­شان مهیا کرده باشیم. پیشنهاد این غذای روح از تماشای تئاتر و فیلم گرفته تا شنیدن موسیقی وخواندن کتاب، به خودی خود امری مستحب و پسندیده است اما نمی­دانم چرا هر چه این رسم کهنه­ تر می­شود، مردمِ کهنه­ کار کمتر رغبتی به آن نشان می­دهند. از این رو شاید بد نباشد در آستانه سال جدید گامی تازه در راه رسمی نو برداریم و ضمن توصیه به آنچه باید دیده و شنیده و خوانده شود، مخاطب امروزی را از آثاری که سلیقه ­شان را مضمحل و مخدوش­ می­‌کند، انذار دهیم. آثاری که هرچند پرداختن به آنها در همین مجال اندک هم می­تواند شبیه به وقت تلف کردن باشد اما فی‌­نفسه معتقدم اگر چنین رسمی در عالم هنر رونق و رواج داشت، بسیاری از کالاهای امروزی با برچسب اثر هنری روانه بازار نمی­‌شدند. شاید فی­‌المجلس بعضی مخالفان این عقیده بگویند آنکه در کشتی ننشسته هر چه در مدح و ذم کشتی سوار بگوید از روی فرض و وهم و جهالت است اما بی‌­پرده عیان است آن که بیرون ایستاده و از دور حرکت کشتی را رصد می کند، بیش از خودِ کشتی‌­سواران به طریق پیش روی و مقصدی که در انتظارشان است، آگاهی دارد.

به هر حال آنچه در ادامه می‌­خوانید معرفی و پیشنهاد چند اثر موسیقایی است که برخی از آنها تازه منتشر شده و بعضی دیگر با آنکه کهنه‌­اند، نیوشیدن­شان همواره تازه و نو است.
 

•  کهنه­‌های همیشه نو

سال‌های سال است که در جریان موسیقی ردیف- دستگاهی ایران، اثر تازه‌­ای خلق نمی‌­شود که بتواند در قد و قامت آثاری که مثلث لطفی، علیزاده و مشکاتیان خلق کرده‌­اند، جلوه فروشی کند. هر چند استقبال از آثار همین آهنگسازان هم در دوران انتشارشان ‌بی­ تأثیر از فضای حاکم بر موسیقی، به حاشیه ­رانده شدن سبک‌­ها و گروه‌­های مختلف و نیز حضور کلام و صدای محمدرضا شجریان به عنوان خواننده، نبوده و نیست اما یقیناً این آثار از منظر خلاقیت موسیقایی آفرینندگان­شان آنچنان پیشتازِ زمانه خود بوده­‌اند که هنوز هم نسل جوان در خوش­بینانه­‌ترین حالت می‌­کوشند پا جای پای آنها بگذارند و از درک و سلیقه آنان گرته برداری کنند.

از این منظر به عقیده نگارنده شنیدن دوباره آثاری مثل «آستان جانان» با آن تصنیف قُلدُر و رشک برانگیزِ « در همه دیر مغان نیست چو من شیدایی» یا «بیداد» با مقدمه شاهکار پرویز مشکاتیان در همایون، «نوا، مرکب­خوانی» باز هم با مقدمه پرشکوه مشکاتیان و آواز شجریان، «عشق داند» با زخمه­‌های محمدرضا لطفی در ابوعطا که به جرأت می‌­توان گفت از بهترین آثار تولید شده در این آواز دستگاه شور است، «همایون ­مثنوی» و مضراب­‌های منصور صارمی بر سنتور و جواب­ آوازهایی که همگی یگانه‌اند، «زمستان» حسین علیزاده که بهترین نمونه تلفیق شعر نو با موسیقی است، «بال در بال» لطفی و ابتهاج که هم در موسیقی و هم کلام بکر است و یگانه، «شورانگیز» حسین علیزاده و شهرام ناظری که جزو بهترین آثار این خواننده است و «نی­نوا» حسین علیزاده درخشان‌­ترین اثر از منظر هم­نشینی نی با ارکستر سازهای زهی به شمار می­‌رود و از نبوغ خالق آن در 32 سالگی حکایت دارد؛ همه و همه آثاری هستند که رجوع به آنها و هر بار شنیدن­شان، با نکته­‌ای بدیع و تازه مواجه­ات می­‌کند. خاصه آنکه باز پرداختن به چنین آثاری می‌­تواند به مثابه یک فیلتر تصفیه کننده گوش در روزگارِ اکنون باشد که اکثر قریب به اتفاق آلبوم‌های موسیقی به سمت هیاهوی زاید­الوصوفی رفته­‌اند.
 

• موسیقیِ سازی، موسیقیِ مهجور امروز

اما در میان آثاری که به تازگی منتشر شده­ است به خصوص آنها که با کلام آمیخته­ و ممزوج شده‌­اند کمتر اثری را می­ توان یافت که همچنان آواز به قوت سابق نقش خود را حفظ کرده باشد. اکثر آن آثاری هم که چند بیتی آواز دارند یا نمونه­‌های دست چندمی از آوازهای محمدرضا شجریان هستند یا خواننده­‌های آنها آن قدر در قید درست­‌خوانی گرفتار آمده‌­اند که کمترین احساسی را متوجه شنونده می‌­کنند. البته در این بیغوله تک و توک آوازهای قابل توجهی هم خوانده شده‌­اند که توصیه آنها خالی از لطف نیست: آوازهای علیرضا قربانی در آلبوم «فروغ» در افشاری، دیلمان و بیات ترک؛ آواز همایون شجریان در آلبوم «خداوندان اسرار» که در هر دوی این نمونه‌­ها به جرأت می‌­توان نقش ساز را نه تنها نادیده گرفت که حتی در برخی موارد مخدوش کننده نیز تلقی کرد. در «فروغ» که جواب آوازی وجود ندارد و یک موسیقی آمبیانت کلام را همراهی می‌­کند، در «خداوندان اسرار» هم نوازنده تنبور آنچنان با زخمه‌­های شلوغ و پراکنده بی‌­هیچ محتوای دقیق و درستی جواب آوازها را می‌­دهد که اگر اجرای دلنشین همایون شجریان نباشد، دلت می­‌خواهد هر لحظه با قطع موسیقی گوش­ت را از این همه هیاهو خلاص کنی.

ناگفته پیداست آثاری که در این سال‌ها منتشر شده‌­اند، علیرغم استقبال گسترده‌­ای که از آنها شده  از منظر هنری در خوش­بینانه ترین حالت نمونه دست چندمی از آثار هنرمندانی هستند که جریان حاکم روز آنها را محکوم به مهاجرت کرده است. .

از طرف دیگر گوش مخاطب ایرانی آن قدر با کلام و شعر انس گرفته که دیگر کمتر تمایلی به شنیدن آلبومِ سازی نشان می‌­دهد. در حالی‌که در دورانِ حاضر به عقیده نگارنده بیش از آثار با کلام، آلبوم‌­های بی‌­کلامی منتشر شده است که از منظر هنری و خلاقیت آهنگسازی در خور توجه و اعتنا هستند. آلبوم‌­هایی مثل «دیورتیمنتو» اثر احمد پژمان که از ذهن پرطراوت این آهنگساز 82 ساله حکایت می­کند و «نجوای ماه» اثر داریوش دولتشاهی که هر دو اگرچه چند سالی از انتشارشان می‌گذرد؛ اما شنیدن­شان در هر برهه‌­ای از زمان خالی از لطف نیست. در بین آثار تازه منتشر شده نیز «ایستگاه دو» از کوارتت کاسته، «دردانه» از نورمحمد دُرپور، « بوم خیال» از صائب کاکاوند، «موتسارت، لیست» از گوتلیب والیش و «در سایه باد» از مسعود شعاری آلبوم‌­هایی هستند که شنیدن آنها در تعطیلات عید و روزهای پس از آن توصیه می‌­شود.
 

• گوش خود را نخراشید

این بخش از مطلب پیش­رو بیش از آنکه موسیقایی باشد، توصیه‌­ای پزشکی است. همه ما در طول روز از وقتی چشم مان را باز می‌­کنیم تا زمانی که سر روی بالش می‌­گذاریم با حجم انبوهی از صداهای نخراشیده و نتراشیده مواجه می‌­شویم که ناخودآگاه در روح و روان ما اثر منفی می‌­گذارند. تصور کنید راننده ماشینی را که بی‌­وقفه بوووووووق می­‌زند تا اعتراض­اش را به ماشین جلویی نشان دهد یا مرد دوره‌­گردی که با بلندگوی زهوار در رفته­‌اش آهن­‌آلات، آهن ضایعات، در و پنجره خریداری می‌­کند بی آنکه اعتنایی به محتوای صوتی‌­ای که در هوا می‌­پراکند، داشته باشد. حالا اگر به قطار این صداهای هر روزه موسیقی­‌های گوش­خراش و بی‌­محتوایی را اضافه کنید که نه کلام درست و درمانی دارند و نه صدای سازی لابلای کلمات شنیده می‌­شود، فاتحه گوشتان یک­سره خوانده شده است. درست است که همه ما بعضی زمان‌­ها به فراخور موقعیت‌­های مختلف به شنیدن همه قِسم از موسیقی احتیاج داریم؛ اما بد نیست اندکی نسبت به آنچه می‌­شنویم با وسواس بیشتری رفتار کنیم. اگر قرارمان بر شنیدن موسیقی راک، جز، الکترونیک، پاپ و... است نمونه‌­های درجه اول و درست آنها تا الی ماشاالله در سراسر دنیا وجود دارد که به یمن تکنولوژی امروزی به ثانیه‌­ای در دسترس و قابل شنیدن هستند. با اندکی جست‌­وجو در فضای مجازی و نوشتن عنوان و سبک مورد نظر نه تنها سرشاخه بلکه بهترین نمونه‌­های این ژانرها را می‌­توانیم پیدا و گوش کنیم. آثاری که در طولانی مدت آنقدر روی سلیقه شنیداری ما تأثیر بسزا می‌­گذارند که با بالا و پایین پریدن خواننده­‌های امروزی هیجان زده نشویم. بیایید گوشهایمان را نخراشیم.