باز باران با ترانه

گزارش هشتادمین نشست «عصر شعر و ترانه» در بعد از ظهر پاییزی آذر ماه

باز باران با ترانه

موسیقی ما - سحر همتیان: هشتادمین برنامه از سری نشست های مشترک اهالی قلم و موسیقی زیر عنوان «عصر شعر و ترانه»، پنج شنبه، هفتم آذر ماه در تالار هنر فرهنگسرای ارسباران، با اجرای عبدالجبار کاکایی و با حضور شاعران و ترانه سرایان و اهالی موسیقی برگزار شد.

به گزارش «موسیقی ما»، پس از تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید، پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و کلیپی از خلاصه نشست ماه گذشته، هشتادمین «عصر شعر و ترانه» در آخرین ماه فصل پاییز در سال نود و دو آغاز شد.
نشست آذر ماه «عصر شعر و ترانه» که مصادف با سالمرگ چند تن از هنرمندان و چهره های سرشناس کشور بود، با نکوداشتی از یاد و خاطره افرادی چون مرحوم استاد بابک بیات، ناصر عبدالهی، حمید مصدق و دکتر علی شریعتی برگزار شد.

در بخش شعرخوانی این نشست، سهیل مهدیانی، الهام صداقتی، نازنین مولایی، علیرضا موسی پور، نرگس کاظم زاده، وحیده میرهادی، وحید پورزارع، ایمان فرستاده، کیانوش خانمحمدی، میثم سلطانی، مهدی استاد احمد، عمران میری، کاوه جوادیه، صابر ساده، یلدا انگالی، پوریا شیرانی، مهدی آخرتی، جواد نعمتی و بهروز باغبان به خوانش آثار خود در قالب شعر و ترانه پرداختند.
بخش ابتدایی موسیقی نشست آذر ماه «عصر شعر و ترانه» به گرامیداشت سالگشت شهادت امام حسین (علیه السلام) با اجرای قطعه ای در سوگ شهادت آن حضرت با صدای «سعید بیطرفان» و تک نوازی پیانو توسط «نیما کامکار»، اختصاص یافت.

سپس عبدالجبار کاکایی کاکایی سخنان خود را با غزلی از "خداوندگار قونیه" حضرت مولانا آغاز کرد:

نگفتمت مرو آنجا که آشنات منم
درين سراب فنا چشمهء حيات منم
وگر بخشم روی صدهزارسال ز من
بعاقبت بمن آيی که منتـهات منم
نگفتمت که بنقش جهان مشو راضی
که نقش‌بند سراپردهء رضات منم
نگفتمت منم بحروتو يکی ماهی
مرو بخشک که دريای با صفات منم
نگفتمت که چو مرغان بسوی دام مرو
بيا که قوت پرواز و پروپات منم
نگفتمت که ترا ره زنند و سرد کنند
که آتش و تـپـش و گرمیهوات منم
نگفتمت که صفتهای زشت در تو نهند
که گم کنی که سر چشمة صفات منم
نگفتمت که مگو کار بنده از چه جهت
نظام گيرد، خلاق بی‌جهات منم
اگر چراغ‌ دلی دانک راه خانه کجاست
وگر خدا صفتی! دانک کدخدات منم

کاکایی ضمن عرض خیرمقدم به میهمانان برنامه و حاضران علاقه مند به شعر و موسیقی، از اهورا ایمان، گروس عبدالملکیان و علیرضا بدیع دعوت کرد به عنوان کارشناسان حوزه شعر و ترانه وی را در نقد کارگاهی آثار یاری کنند.
سپس در ادامه عبدالجبار کاکایی بخشی از زندگی نامه بابک بیات را برای حاضرین قرائت کرد:

"بیات متولد روستایی به نام مامونیه است که به تعبیرخود بیات از واژه ی مام به معنی مادر گرفته شده است. بیات در محله های جنوب شهر تهران در خانه ای کوچک زندگی می کرد و از آشنایی اش با ایرج جنتی عطایی در همین محله ها خوشنود بود. خاطرات شیرین زندگی گذشته اش با خانواده، سراسر عاطفه و مهربانی بود. زمزمه کردن از دوران دبیرستان در راه مدرسه و ساختن ملودی ها در سرمای هوا. پدرش علاقه داشت او ورزشکار شود و به دانشگاه افسری برود اما بابک سرسختانه به ادامه حرفه مورد علاقه اش موسیقی پرداخت. مرگ پسر اول مانی در زندگی بیات تأثیر زیادی داشت. بعدها صاحب دو فرزند دیگر به نام های بامداد و باربد شد.بابک همیشه از دوستانش مانند ایرج جنتی عطایی، خسرو شریف پور و مهندس فریدون حمیدی که مشوق وی بودند به نیکی یاد می کرد. از سفرش با احمد شاملو به کشور سوئد که موسیقی اش شبهای شعر شاملو را روشن می کرد، می گفت:

همه
     لرزش دست و دلم
                                 از آن بود
که عشق
         پناهی گردد
پروازی نه
گریزگاهی گردد.
آی عشق آی عشق
چهره ی آبی ت پیدا نیست..."

و در ادامه اهورا ایمان به بهانه همکاری های زیادی که با مرحوم بیات داشتند به بیان سخنانی در مورد وی پرداخت. ضمن بیان خاطراتشان، ایمان گفت که به تازگی بامداد بیات یکی از آثار منتشر نشده پدرش را پیدا کرده است که ملودی بر روی یکی از ترانه های اهورا ایمان ساخته شده بوده. ایمان افزود به زودی یکی دیگر از آثار فوق العاده ی زنده یاد بیات با صدای خود اهورا ایمان منتشر خواهد شد.

اهورا ایمان همچنین ضمن نکوداشت یاد و خاطره ناصر عبدالهی، در خصوص ارتباط وی با بابک بیات گفت که هر دوی این عزیزان علاقه خاصی به هم داشتند اما آن غرور زیبای درونی شان متاسفانه از همکاری این دو هنرمند کشورمان با یکدیگر جلوگیری کرد.

سپس بخش نقد کارگاهی نشست با شعرخوانی شاعران حاضر در سالن شروع شد.

علیرضا بدیع در نقد یکی از آثار کلاسیک خوانده شده گفت: مطلع و پایان بندی غزل تأثیر بسیار زیادی در برانگیختن مخاطب دارد اما گاهی برخی از شاعران صرفن توجه خود را به این نکته معطوف می کنند و در پرداختن ابیات دیگر سهل انگاری دارند.

گروس عبدالملکیان گفت: گاهی برخی از کشف های شاعر خوب هستند ولی پتانسیل بیشتری برای این ایده ها مورد نیاز است.

وی در ادامه افزود: صراحت زیاد اشعار سپید از نقاط ضعف اثر است. شاعرباید با هوای مه گرفته بیشتری کشف های ذهنی اش را به روی کاغذ بیاورد. بار عاطفی که یکی از عامل های ایجاد فضای رمانتیک است اگر به وضوح بیان شود به سمت رمانتیسم مبتذل پیش می رود. رابطه مؤلف با مخاطب در مکتب رمانتیسم یک را بطه مستقیم است و اگر صراحت هم زیاد باشد یک نوع تحمیل اتفاق می افتد.

ایمان به این نکته اشاره کرد که گاهی بی توجهی های ترانه سرا به زبان محاوره باعث ضعف هایی می شود که از میزان ارتباط خوب اثر با مخاطب می کاهد.

وی در رابطه با ترانه های اجتماعی و یا عاشقانه گفت: ترانه سرایان بسیاری هستند که به بهانه کار اجتماعی، عاشقانه سروده اند و یا بالعکس. به اعتقاد من باید از ابتدا تکلیف ترانه مشخص باشد.

در ادامه ایمان به این نکته اشاره کرد که نگاه به مفهوم های جزئی نکته مثبتی است ولی نیاز به پرداخت های جزئی هم دارد.

کاکایی هم در ادامه افزود که همانطور که اهورا ایمان گفت شاعر با تغییر مضمون از اواسط اثر مخاطب را با نوعی تحمیل کردن بار اجتماعی یا عاشقانه مواجه می کند.

عبدالملکیان در نقد یکی از آثار سپید، اشاره کرد به تعریف فلسفی رامیز روشن از شاعر آذربایجان: " اگر جهان از انفجار نقطه ای به وجود آمده باشد آنوقت شعر در متعالی ترین حالتش فشردن دوباره ی جهان در همان نقطه است".

وی در ادامه صحبت های خود از پل والری یاد کرد که در مورد تفاوت بین کلمات و عبارات در شعر و نثر می گوید در نثر کلمات همواره هدف دارند مانند گام هایی که هدفمندند و به ازای فرم کلی مسیر است که ارزش پیدا می کنند. اما کلمات در شعر مانند حرکات در رقص می باشند که هدفشان خودشان هستند. در این صورت است که شعر به مرحله ی انفجار می رسد و فشرده می شود و سرشار از اتفاق های جدید می شود و بعد می رسیم به همان تعریف "رامیز روشن" از شعر؛ شاعر اگر دست و دلباز باشد و به این موضوع فشردگی و تخیل توجه نکند از رفتار شعر مدرن دور می شود.

در ادامه برنامه بدیع از ضعف در گزینش کلمات توسط شاعران گفت. و اینکه اگر قرار است صفتی برای شاعر و محبوبش اتنخاب شود باید به گونه ای پرداخت شود که مخاطب دلیلی بر این صفات در ابیات ببیند و بتواند به یک تناسبی برسد و در ذهن مخاطب حفظ شود.

بدیع در ادامه افزود که تفاوت زبانی در ابیات مختلف و یکدست نبودن زبان شاعر از عوامل ضعف اثر محسوب می شود.

بعد از ترانه خوانی یکی از افراد حاضر در سالن، اهورا ایمان این موضوع را مورد بحث قرار داد که آیا مخاطب قرار دادن خدا و به طور کلی استفاده از کلماتی که وزن خاصی دارند در آن تصوری که ما از ادبیات داریم، بدون استفاده از یک صافی دهنی برای سبک سنگین کردن کلمات به لحاظ ادبی، کار صحیحی است؟!

کاکایی در این خصوص گفت که پیشینه این تابوشکنی ها از قبل در ادبیات بوده و مختص نسل امروز نیست و ما در آثار شاعرانی چون حافظ این رفتارهای ادبی را در شعر میبینیم؛ همانطور که در خرابات مغان نور خدا می دید. وی در ادامه افزود: به اعتقاد من رفتار این نسل با کلمات وزین در ادبیات به نوعی بازتاب ریاکاری، نفاق و... در جامعه است و در واقع مواجهه با دستگاه رسمی اخلاق قلمداد می شود.

بدیع هم در این خصوص گفت: گاهی ناهنجاری هایی که در اشعار قدیم وجود داشته است در ترانه ی امروز یک هنجار به کار می رود و این جای بررسی دارد و به اعتقاد من یک آسیب است.

ایمان در ادامه اضافه کرد که گاهی دیده می شود که هدف شاعر از استفاده از اینگونه کلمات مشخص نیست و بیشتر قصد جلوه گری و جلب توجه در شعر را دارند.

در ادامه عبدالملکیان بعد از شنیدن یکی از آثار از تعبیر شعری با وجه داستانی دراماتیک دارد در خصوص آن اثر استفاده نمود و در ادامه افزود که این که فرم شعر در ادامه مفهوم داستان روایت شده ی شاعر متکثر می شود و این نکته مثبت و خوبی است. این تناسب و تأثیر متقابل باید در فرم و مفهوم وجود داشته باشد. و به اعتقاد من در شعر سپید نباید مفاهیم زیاد اندیشیده شده و خودآگاه شاعر پررنگ باشد.

عبدالجبارکاکایی در ادامه به بهانه سالمرگ متفکر صاحب نام کشور دکتر علی شریعتی، از وی یاد نمود و گفت: "شریعتی از مروجان نهضت اصلاح دینی بود و دریافت های ایدئولوژیک وی از دین در دهه های چهل و پنجاه سبب خیزش مردمی به ویژه در محیط های علمی شد. تفکرات شریعتی و انتقال مفاهیمی مثل توحید به حوزه های جامعه شناختی و اقتصاد و نظریاتی مثل اقتصاد توحیدی، همچنین اتفاقاتی که جریان رونشنفکری جامعه را درگیر کرد، مرهون آثار و اندیشه ها و قلم ایشان است. به ویژه در رویکرد موضوع معنویت و موضوعات مذهبی که متأسفانه امروزه پله پله کم رنگ تر می شوند. امروزه در شرایطی که ما خواهان رویکرد عقلانیت و اعتدلال هستیم برای رفتن به سمت پذیرش آراء یکدیگر در تمام طیف های فکری در بسترهایی که در زمینه ی فرهنگ دولت ایجاد می کند، خیلی جا دارد که اندیشه های این متفکر را بررسی کنیم".

در ادامه برنامه بدیع در نقد کارگاهی گفت: وقتی تک محور بودن ابیات و ضربه زنندگی در پایان هر بیت را برخلاف شعر کلاسیک ما نمی بینیم، شاعر باید از المان های دیگری برای بیان مؤثر شعرش استفاده کند. گاهی شاعران از نکاتی مثل استفاده از اروتیسم و ابراز مناسبات اجتماعی و عاطفی بهره می برند برای برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب و جلوه کردن اثرشان. بدیع همچنین این نکته را یادآور شد که برخلاف شعر قدیم، امروزه استفاده از قافیه های قابل حدس، حسن محسوب نمی شود و بهتر است به نوعی پیش رفت که مخاطب نتواند دست شاعر را برای انتخاب قافیه بخواند.

در ادامه برنامه کاکایی به بهانه بزرگداشت یاد مرحوم بابک بیات، از مانی رهنما دعوت کرد که به روی صحنه برود و رهنما هم ضمن بیان خاطرات و گرامی داشت یاد زنده یاد بابک بیات، دو قطعه «مرسدس» و «شب سرد» را با نواختن برای علاقه مندان حاضر در سالن اجرا کرد.

بعد از اجرای مانی رهنما، بخش شعر و ترانه خوانی بدون نقد میهمانان برنامه ادامه پیدا کرد.

در انتها کاکایی غزل دیگری از حضرت مولانا از کتاب دیوان کبیر یا دیوان شمس خواند:

داد می معرفتش با تو بگویم صفتش
تلخ و گوارنده و خوش همچو وفای دل من
از طرفی روح امین آمد و ما مست چنین
پیش دویدم که ببین کار و کیای دل من
گفت که ای سر خدا روی به هر کس منما
شکر خدا کرد و ثنا بهر لقای دل من
گفتم خود آن نشود عشق تو پنهان نشود
چیست که آن پرده شود پیش صفای دل من
بخش موسیقی پایانی برنامه به عهده ی محمد زارع بود که به همراه تک نوازی پیانو توسط کارن زیاری قطعاتی را برای علاقه مندان اجرا کرد و به این ترتیب «عصر شعر و ترانه» آذر ماه در غروب بارانی پاییزی به پایان رسید. نشست های ماهانه «عصر شعر و ترانه» در اولین پنجشنبه هر ماه در فرهنگسرای ارسباران تشکیل می شود و نشست آینده «عصر شعر و ترانه» در روز پنجشنبه 5 دی ماه ساعت 15:30 در تالار هنر فرهنگسرای ارسباران برگزار خواهد شد.

عکاس: علیرضا راد

منبع:

اختصاصی موسیقی ما