غزاله سعادتی: حمید رضا نوربخش ، خواننده و مدرس آواز سنتی وردیفی موسیقی ایران ، اول آبان ماه 1344 در شهرستان قم به دنیا آمد . پدر نوربخش دستی در آواز داشت و به شیوه مکتب آوازی اصفهان می خواند . نوربخش هم از سال 1355 ردیف آوازی را نزد پدر و با راهنمایی های مرحوم جلال تاج اصفهانی آموخت . پس از آن در سال 1359 فراگیری ردیف آوازی مرحوم محمود کریمی را آغاز کرد و از سال 1363 در رشته حقوق مشغول به تحصیل شد و از سال دوم تحصیل در کلاس های محمد رضا شجریان حاضر شد و از سال 1367 دوره عالی آواز را در کنار چند تن از شاگردان برگزیده دیگر در محضر محمد رضا شجریان گذراند و از سال 1367 تا 1371 نیز از محضر مرحوم احمد عبادی نوازنده برجسته سه تار بهره گرفت . وی همچنین از سال 1371 مدیر بخش آموزش های هنری جهاد دانشگاهی شد و از سال 1374 تدریس آواز را در کلاس های فوق برنامه دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی تهران را آغاز کرد . حمید رضا نوربخش در سال 1372 در ترکیب گروه پایور قرار گرفت و به همراه گروه به سرپرستی زنده یاد فرامرز پایور در تالار وحدت به اجرای برنامه پرداخت .وی همچنین از سال 1375 به مدت دو سال مدیریت هنرستان موسیقی پسران را بر عهده گرفت و همزمان با مدیریت هنرستان فعالیت های موسیقایی خود را نیز ادامه داد .وی از سال 1376 همکاری اش را با پرویز مشکاتیان در گروه موسیقی عارف دنبال کرد و با این گروه در تهران به روی صحنه رفت . او همچنین در جشنواره ها و فستیوال خای متعددی شرکت داشته است که از آن جمله می توان به حضور در جشنواره هنرهای سنتی آسا و اقیانوسیه در سال 1380 اشاره کرد . وی از سال 1380 نیز فصل تازه ای از فعالیت های خود را با حضور در گروه شهنازی به سرپرستی داریوش پیرنیاکان دنبال کرد و کنسرت های متعددی را به همراه این گروه در اروپا و ایران برگزار کرد . از سمت ها و مسئولیت های حمیدرضا نوربخش می توان به عضویت در هیئت مدیره خانه موسیقی و همچنین عضویت در کانون خوانندگان سنتی خانه موسیقی ، مدیریت عاملی خانه موسیقی ، عضویت در شورای راهبردی معاونت هنری وزارت فرهنگ و هنر ارشاد اسلامی و عضویت در شورای عالی خانه هنرمندان اشاره کرد . با وی گفت و گویی انجام دادیم که از نظرتان می گذرد :

• به عنوان سوال اول ، مهم ترین اصل در روش آوازی شما تاکید بر تکنیک صداسازی است ، فکر می کنید این اصل تا چه میزان می تواند منجر به بهبودی صدای هنرجوی آواز شود ؟

همان طوری که برای بیان هر هنری نیاز به ابزار داریم ، تکنیک صداسازی هم یک ابزار است و بدون ابزار و تکنیک نمی توانیم اجرای خوبی داشته باشیم . به طور کلی هر چقدر هم شخص از دانش بالایی برخوردار باشد ولی اگر تکنیک نداشته باشد و توان اجرا نداشته باشد طبیعی است که نمی تواند استعدادهایش را به مرحله ظهور برساند . مثلا در گذشته استادانی بودند که استادان ردیف بودند و در این زمینه صاحب نظر بودند ولی هیچ وقت نتوانستند در عرصه خوانندگی مطرح باشند به دلیل اینکه تکنیک مورد نظر را نداشتند که این موضوع شامل دو بخش می شود که بخش اول موهبت الهی و بخش دوم تکنیک است که این اساتید این دو بخش را نداشتند . این دو بخش هر دو در این حرفه موثر است زیرا جوهره ی اصلی خوانندگی اکتسابی نیست بلکه انتسابی است و اگر کسی این موهبت را داشته باشد باید تمرین های لازم را انجام دهد که به این تمرین ها و تکنیک ا ، تکنیک آوازی و صداسازی می گویند .

• با توجه به انتقادهای مختلفی که نسبت به بحث صداسازی می شود ، فکر می کنید این انتقادها از کجا ناشی می شود ؟

به نظر من این انتقادها از عدم آگاهی افراد ناشی می شود یعنی اینکه بسیاری از افراد درباره این موضوع اطلاعاتی ندارند و اولا اینکه این موضوع ، موضوع جدیدی نیست و همچنین این موضوع مقوله ای است که همیشه مطرح بوده است و از قدیم نوازنده و خواننده ها تمرین می کردند مثلا به خواننده پیشنهاد می کردند که به کوه برود و در آنجا تمرین کندد که این موضوع نشان دهنده این است که از گذشته تمرین در موسیقی متداول بوده است . به طور کلی تکنیک صداسازی یک تکنیک تازه مطرح شده و جدید نیست البته به صورت تدوین شده و قدم به قدم وجود نداشته است و ما فقط آن را تدوین کردیم و آن را به صورت یک پیشنیاز مطرح کردیم که این مسئله در گذشته به صورت همزمان مطرح بود یعنی اینکه کسی که به کلاس آواز می رفت از ردیف شروع می کرد و تمرین را هم در همین زمان آغاز می کرد که در بعضی موارد به نتیجه می رسیدند و در بعضی موارد هم به نتیجه نمی رسیدند . ولی در حال حاضر ما آن را به عنوان یک پیشنیاز عنوان کردیم به این معنا که وقتی هنرجویی تکنیک صداسازی را آموزش می بیند باید بتواند آن را بیان کند نه اینکه ادای آن را در بیاورد .به طور کلی اگر این مقوله را خوب تبیین کنیم فکر نمی کنم کسی با آن مخالف باشد مانند اینکه هیچ کسی با مقوله تمرین در موسیقی مخالف نیست چون یک خواننده باید تمرین کند و کسی منکر این قضیه نمی شود و دلیل مخالفت افراد درباره این موضوع به دلیل عدم شناخت است .

• اصولا کسی که اصلا صدایی ندارد آیا با تکنیک صداسازی می تواند آوازه خوان شود ؟

خیر ، به دلیل اینکه اصل خوانندگی یک موهبت خدادادی و یک ظرفیت ژنتیک است که باید در شخص وجود داشته باشد و این طور نیست که همه مردم و همه آحاد بشری بتوانند یک خواننده موفق شوند . یک خواننده موفق یک ظرفیت و پتانسیل خدادادی و ذات ی هم دارد که برای این پتانسیل تلاش باید تلاش کند ، زیرا اگر تلاشی برای استعداد خدادادی نکنیم طبیعتا به نتیجه نخواهیم رسید .

• ریتم تکراری و یکنواختی موسیقی سنتی ایران منجر به دلزدگی بسیاری از مخاطبان موسیقی شده است ، چه عواملی منجر به پررنگ تر شدن این روند تکراری شده است ؟

به طور کلی روند تکراری در حوزه موسیقی سنتی در دو بخش قابل بحث است که بخش اول آهنگسازی است که در این بخش بحث این است که چرا آهنگسازان ملودی خوب نمی آفرینند ؟ چرا آهنگ خوب نمی شنویم ؟ مقوله هایی است که مربوط به مسائل جامعه و روانشناسی می شود چون هنرمند متاثر از جامعه است واین موضوع ها مربوط به مباحث روحی و روانی هنرمند می شود ، همچنین بخش دوم مربوط به آواز می شود که باید به طور دقیق به آن بپردازیم . اساسا در بخش خوانندگی خلایی که با آن روبه رو هستیم خلاآواز خوانی است . متاسفانه ما در حال حاضر آواز خوان به معنای خاص نداریم یعنی اینکه هنرجوها این موضوع را پیگیری نمی کنند و فقط به مساله آموزش توجه دارند در صورتی که عصاره موسیقی سنتی ما ساز و آواز است . به نظر من آواز اصل شالوده موسیقی ما است . به طور کلی هنر موسیقی ما در دو بخش شکل می گیرد که هم در بخش ساز سولو و هم در بخش آواز خوانی شکل می گیرد که ساز باید بتواند غیر از قطعات ضربی استفاده کند یعنی اینکه باید بداهه نوازی کند و بداهه نوازی اصل مهمی در موسیقی ما است که از آن غافل هستیم و بیشتر افراد به سمت تصنیف خوانی روی آورده اند و به دنبال ملودی هایی هستند که بتوانند با این ملودی هایی هستند که بتوانند با این ملودی ها مخاطب بیشتری جذب کنند و مردم آنها را بشناسند و بیشتر مشهور شوند . متاسفانه اکثر خواننده های ما به این سمت حرکت می کنند و آواز را به معنای خاص کمتر دنبال می کنند . به نظر من در حال حاضر هر آوازی را که می شنویم نمی توانیم یک خط آواز شناسنامه دار از میان آنها پیدا کنیم . به طور کلی اگر آواز خوب شنیده شود در آن بخش یکنواختی نخواهیم داشت زیرا هیچ وقت دو آواز همانند هم نیستند . مثلا در گذشته تعداد آوازخوان های ما زیاد بود و در برنامه گل ها آواز خوان های متعددی داشتیم و کلا اصل برنامه گلها ساز و آواز بود و بخشی از آن نیز مربوط به کار ارکسترالی می شد . در یک دوره 35 ساله این برنامه ادامه داشت و مردم هر روز این آوازها را می شنیدند ولی با این حال هیچ وقت حرف یکنواختی آثار در میان نبود . اگر آواز خوب خوانده شود مردم از آواز کناره نمی گیرند و آواز می تواند طراوت و تازگی خود را حفظ کند . مثلا سوالی که برای من پیش می آید این است که چرا کسی از آقای شجریان گله مند نیست ؟ زیرا ایشان عمری است که آوازه خوان است و به طور کلی استاد آواز هستند بنابراین اگر آواز خوب خوانده شود این مسائل مطرح نمی شود .

• سیستم آموزشی آقای شجریان تا چه حد این روند تک صدایی را تسریع کرده است ؟

به طورکلی استاد فقط پنج شاگرد داشتند و تعداد شاگرد ایشان کم بوده است بنابراین کسی خارج از ما پنج نفر شاگرد ایشان نبوده است . پس دیگرانی که این روند را دنبال می کنند مستقیما متاثر ازایشان نبودند البته طبییعی است که نسل جوان ما از چیزی که خوشش می آید از همان کار تقلید کند و آن را به عنوان یک هدف دنبال کند . مثلا از مد و از یک هنرمند در پوشش تقلید می کنند که گرایش در آواز هم به همین شکل بوده است و چون شیوه ای که استاد ارائه کردند یک شیوه جذابی بوده است و به همین دلیل برای جوانان جالب و جذاب است . مثلا زنده یاد پرویز مشکاتیان به شیوه ای سنتور نواخت که الان همه جوانان سنتور نواز شبیه ایشان سنتور می نوازند چون در این حوزه شیوه جذابی ارائه کردند یا اینکه در یک دوره ای همه تار زنهای ما به شیوه آقای علیزاده تار می زدند و به دلیل جذابیت آن شیوه جوانان آن راه را ادامه می دهند تا یک جایی این شیوه اشکال ندارد ولی ادامه دادن این راه و تک صدایی لطماتی می زند ولی این موضوع تقصی اساتید نیست زیرا تا جایی که من یادم است آقای شجریان همیشه ما را از این مسیر دور می کردند . همچنین رسانه ها بی تقصیر نیستند زیرا وقتی همه یک نوع آواز را می شنوند و بخشی از آواز حذف شده استبه همین دلیل این مشکلات نیز به وجود می آید .

• آیا عنصر تقلید در یادگیری آواز و آموزش آواز موثر است ؟

حتما ، زیرا هنر از تقلید شروع می شود . هنرجوی خوب کسی است که خوب بتواند تقلید کند ولی ادامه دادن این راه ایراد دارد . بنابراین تا ما مقلد نباشیم شاگرد خوبی نخواهیم بود زیرا وقتی یک درسی برای هنرجو گفته می شود آن هنرجو باید تمام تلاش خود را بکند تا عین همان چیزی که به او آموزش داده شده است را خوب تحویل دهد و اگر این کار را انجام ندهد به طور حتم کار خود را به درستی انجام نداده است . طبیعتا هنر و آموزش با تقلید شروع می شود و تقلید کمک می کند تا هنرجو مطلب را خوب فرا بگیرد و بتواند خود را به مطلب اصلی نزدیک کند ولی بعد از مرحله آموزش وقتی پایه اصلی شکل می گیرد هنرجو باید از تقلید رها شود و باید ذهن ذهن جستجوگری داشته باشد تا خودش هم تولید کننده شود . در آواز این مسئله وجود دارد که معتقد هستیم که همه تا یک جایی مصرف کننده هستند و از یک مسیری باید تولید کننده شوند که در دوره عالی آواز دوره ی آموزش مهارت تولید است که در این مرحله هنرجو باید خودش به تنهایی تولید کننده و خلاق باشد و اساتید هم در این مرحله نقش ناظر و راهنما را دارد مثلا مانند دوره دکترا که دانشجو کار تحقیقی انجام می دهد و یک استاد بر کار آن نظارت می کند .

• به طور کلی وضعیت موسیقی را در کشورمان چگونه ارزیابی می کنید ؟

به طور کلی از یک طرف یک نسل بسیار با استعدادی در موسیقی ما در حال ظهور و بروز است که مایه امیدواری برای همه ما است . ما سازو آوازهایی می شنویم که کسانی در سنین پایین با مهارت بالا آنها را اجرا می کنند که با اینکه در این دوره تقلید می کنند ولی این کار را به خوبی انجام می دهند و این نشان دهنده بروز استعدادها است و این استعدادها نوید بخش آینده خوبی هستند و نشان دهنده این است که جریان موسیقی ادامه دارد . جوانهای ما یک مقداری از اصل دور افتاده اند که این مسئله به آموزش مربوط می شود و لازم است که در بخش آموزش اساتید را بازنگری کنیم تا این استادان بتوانند به درستی به هنرجویان آموزش دهند . سوال اصلی این است که موسیقی درست چیست ؟ اصل شالوده موسیقی ما چیست ؟ به طور کلی یک نوازنده فقط نباید قطعه نواز خوبی باشد بلکه اصل آن است که یک جوهره ی خلاق را بروز و ظهور دهد . بلکه باید به دنبال اصل موسیقی و خلاقیت و بداهه نوازی باشد . در بخش آوازی هم به همین شکل است زیرا آواز اصل موسیقی ما است و یک خواننده باید بتواند یک شعر درست انتخاب کند و آن را درست تلفیق کند و در نهایت خوانده شود که این اصل موسیقی است . متاسفانه این مساله زیاد شده است که فکر می کنیم همه خوانندگان ما باید تصنیف خوان و همه نوازندگان ما باید ضربی نواز شوند که این فکر واقعا نادرست و اشتباه است . ولی به طور کلی ظرفیت های بسیار بالایی در موسیقی ما وجود دارد .

• وضعیت اقتصاد موسیقی را چطور ارزیابی می کنید ؟

به طور کلی وضعیت اقتصاد موسیقی ما ورشکسته است . من همیشه گفتم که نشر موسیقی ما یک نشر ضعیف است . به طور کلی ما در این حوزه فقط چند ناشر جدی در حوزه موسیقی داریم که این افراد هم به دلیل پشتوانه مالی توانسته اند در این حوزه ماندگار شوند .همچنین موانع دیگری مانند عدم رعایت قانون کپی رایت وجود دارد و این مسئله لطمه های زیادی به نشر موسیقی زده است . همچنین بهترین آثار اساتید برجسته ما با تیراژ بسیار پایین به بازار عرضه می شوند که بقیه افراد هم از طریق کپی و دانلود این آثار را می شنوند . به نظر من چون تیراژ آثار موسیقی بسیار پایین است پس از نظر نشر آثار موسیقی و اقتصاد موسیقی نمی توانیم موفق باشیم . در بخش کنسرت ها هم همین طور است قیمت سالن های برگزاری کنسرت ها انقدر زیاد است که هنرمندان نمی توانند کنسرتی برگزار کنند و چون قیمت بلیط ها گران است تعداد مخاطبان کم می شود و فقط یک قشر خاص می توانند به این کنسرت ها بروند . به هر حال باید مسئولین به این مشکلات رسیدگی کنند تا این معضلات از بین بروند .

• مهم ترین مشکلات موسیقی دانهای ما چیست ؟

به طور کلی هنرمندان ما فقط به دنبال این هستند که بتوانند با مخاطبان خود به راحتی در ارتباط باشند . هرچقدر این ارتباط دچار مشکل شود باعث می شود هنرمند گوشه گیر و افسرده شود همچنین بعد از مدتی آن هنرمند بی انگیزه می شود . دغدغه هنرمندان ما این است که از چه راهی می توانند با مخاطبان خود به راحتی ارتباط برقرار کنند . همچنین در منار تمامی این مشکلات دغدغه معیشتی هنرمندان بسیار زیاد است و اگر چرخه نشر و اقتصاد موسیقی به خوبی کار کند به طور حتم مشکلات معیشتی هنرمندان نیز حل می شود .

• به عنوان سوال پایانی ، برای آینده چه برنامه ای دارید ؟

قرار است در اردیبهشت 1391 با گروه شهنازی در تالار وحدت کنسرتی برگزار کنیم که این کنسرت در نیمه دوم اردیبهشت برگزار می شود . همچنین این کنسرت در 2 بخش و در دستگاه آواز بیات اصفهان و دشتی است . گروه شهنازی به سرپرستی داریوش پیرنیاکان به روی صحنه می رود .