موسیقی ما - محمد جواد صحافی: مدتی‌ست که بازار اجراهای زنده اساتید موسیقی ایرانی در تهران و شهرهای کشور رونق یافته و علاقه‌مندان به کنسرتهای موسیقی اصیل ایرانی را خرسند نموده است . خرسند از این بابت که علاقه مندان میتوانند اجراهای زنده هنرمندان مورد علاقه شان را که تا دیروز تنها راه برقراری ارتباط با آنها از طریق رسانه های دیجیتالی چون کامپیوتر و ضبط صوت بوده اند را از نزدیک مشاهده کنند و لذت کافی را ببرند.

در این روزهای داغ برگزاری کنسرتهای موسیقی که بعضا خوشایند هستند خبرهای ناخوشایندی دیگر نیز از این بازار به گوش میرسد ، اخباری چون لغو برگزاری کنسرت هنرمندان در برخی شهرستانها ، که باعث گردید تا اسپانسر و تهیه کنندگان متحمل خسارات فراوانی گردند . البته هدف نگارنده بحث و بررسی و واکاوی دلایل عدم برگزاری این کنسرت نیست که به اندازه کافی در روزهای اخیر بدان پرداخته شده است .

مع الوصف ؛

در روزها و ماههای گذشته شاهد برگزاری اجراهای متعدد و متفاوت بسیاری از هنرمندان موسیقی در داخل کشور بودیم که از مهمترین آنها میتوان به کنسرت شهرام ناظری و گروه مولوی در جزیره کیش ، کنسرت همنوازان کلهر ، کنسرت سیمرغ و کنسرت گروه کامکارها اشاره نمود .

کیهان کلهر پس از سالها دوری از ایران و عدم برگزاری کنسرت در داخل کشور ، با خبر بازگشت به ایران وفعالیت دوباره در کشور و برگزاری کنسرت پس از حدود پنج سال از آخرین اجرایش در ایران ؛ شور و شعفی در میان هوادارانش برپا نمود . اجرای برنامه ای توسط خالق قطعه طرقه و شهر خاموش که تجربه همکاری با نوازندگان معتبر و گروههایی جهانی چون یویوما را داشت اتفاقی مبارک بود برای موسیقی ایران .

درآن سوی ، و در نیمه اول مرداد ماه امسال ، حمید متبسم و یارانش این بار تحت عنوان ارکستری متشکل از نوازندگان سازهای ایرانی با رهبری محمدرضا درویشی خبر برگزاری کنسرتی با نام سیمرغ را با آواز همایون شجریان دادند . کنسرتی که نسبت به سایر اجراهای متبسم متفاوت بود .

کامکارها نیز خبر برگزاری کنسرتهای خود را در 18 و 19 شهریور ماه اعلام نمودند تا خیل علاقه مندان به موسیقی محلی کردی و در کنار آن موسیقی اصیل ایرانی قبل از موعد مقرر ، تمام بلیطهای این کنسرت را پیش خرید نمایند . این خبر نیز باعث گردید تا علاقه مندان به موسیقی اصیل ایرانی گرمای فضای این روزهای حاکم بر موسیقی را بیش از پیش احساس کنند .

جدای از انتظاری که طرفداران موسیقی اصیل ایرانی در این روزها برای ملاقات هنرمندان محبوبشان داشتند و لحظاتی که برای شنیدن آهنگها و قطعات دلنشین شان به انتظار نشسته بودند ؛ عواملی دست در دست هم دادند تا رضایت کامل مخاطبین از حضور در برنامه ها جلب نگردد . عواملی که بسیاری از آنها گویی سال هاست جزو مشکلات دائمی اجرای کنسرت ها در ایران گشته اند و برگزار کنندگان کنسرتها نیز با علم به ایرادات و مشکلاتی که خود نیزبدان واقفند هیچگاه سعی در رفع آنها نداشته اند .

متاسفانه مدتیست هنرمندان موسیقی اصیل ایرانی هیچگاه نتوانسته اند از هر حیث تماشاگران و علاقه مندان داخل کشور را راضی نگاه دارند . شاید سئوالی در ذهن خوانندگان عزیز متبادر گردد و آن اینکه چرا مخاطبین و علاقه مندان داخل کشور ؟ مگر خارج نشینان از عملکرد هنرمندان ایرانی مان راضی هستند ؟ بحث اصلی نگارنده نیز مرور این قضیه و بررسی آن است که آیا اجرای اساتید در خارج از کشور از کیفیت و حتی کمیت بالاتری برخوردار است یاخیر و اگر پاسخ مثبت است دلیل آن چیست؟

در دهه هشتاد و با رونق گرفتن بازار موسیقی اصیل ایرانی در خارج از کشور ؛ علی الخصوص اروپا و آمریکا و با توجه به عدم تمایل هنرمندان به اجرای کنسرتهای موسیقی در ایران به دلایل مختلف !! و اجرای این عزیزان در کشورهای غربی ، هنرمندان موسیقی اصیل ایرانی بیش از پیش در غرب مورد توجه قرار گرفته و تحسین شدند . و جوایز متعدد و معتبر بسیاری را نصیب خود نمودند که البته این خود افتخار بزرگی بود برای موسیقی ایران زمین که چنین مورد توجه قرار گرفته بود .

پس از سالها وقفه در برگزاری کنسرتهای داخلی بالاخره نوبت به مخاطبین و علاقه مندان به موسیقی ایرانی رسید تا به نوای روح فزای موسیقی ایرانی به طور زنده گوش فرا دهند و لذت وافر را از برگزاری یک کنسرت ببرند .

کنسرتهای موسیقی اصیل ایرانی توسط هنرمندانی چون محمدرضا شجریان ؛ شهرام ناظری ؛ حسین علیزاده و بسیاری دیگر اجرا گردید و مورد استقبال عموم علاقه مندان نیز واقع شد . اما در این بین موانع و مشکلاتی پیش روی هنرمندان از ابتدای امر تاکنون قرار گرفت . کیفیت پائین سالنها برای اجرای موسیقی ؛ مراحل بسیار خسته کننده دریافت مجوز کنسرت ؛ هزینه بالای تهیه بلیطها ومواردی دیگر .

همیشه هنرمندان موسیقی چه اصیل و چه غیر آن برای دریافت مجوز جهت برگزاری کنسرت موانع و مشکلات بسیاری را داشته اند مشکلاتی طاقت فرسا که بعضا باعث میگردند تا هنرمند از برگزاری کنسرت واجرای برنامه پشیمان شود . این مسئله البته جزو آن دسته از مشکلاتیست که چندان ارتباطی به مخاطب نداشته و به طور مستقیم متوجه برگزار کننده کنسرت میگردد. اما به قطع بروز چنین مشکلی میتواند تاثیر بسزایی در کیفیت اجرای کنسرت داشته و حتی ذهن برگزار کننده را پس از اجرا نیز مشوش نماید .

آنچه که از گذشته تا کنون دغدغه هنرمندان و علاقه مندان به آنها بوده است کیفیت سالن های موسیقی در داخل کشور بوده است ، سالنهایی که به هیچ وجه مناسب برای اجرای موسیقی نیستند . برخی هنرمندان نیز اجرای موسیقی در فضای باز را به سالنهای موسیقی ترجیح داده و برنامه های خود را در فضای باز اجرای می نمایند . طبیعیست که با توجه به عدم طراحی چنین فضاهایی برای اجرای زنده برنامه های موسیقی و کاربری متفاوتی که دارند ، اجرا در چنین فضا ها و مکانهایی نیز بری از عیب نبوده و ایرادات و اشکالات آنها کم از معایب اجرا در سالنهای موسیقی نیست که میتوان اجرای کنسرت سیمرغ را در محوطه باز زمین تنیس ورزشگاه انقلاب نمونه ای از چنین اجراهایی دانست که مخاطبین را چندان راضی ننمود . انتخاب مکانی نامناسب برای اجرا و صدابرداری نه چندان مطلوب دلایلی بود برای نارضایتی مخاطبین و شرکت کنندگان در این کنسرت .

مسائلی که عنوان گشت از جمله مشکلاتیست که بایستی هم هنرمندان و هم علاقه مندان به هنر به نوعی با آن سازش نموده و آن را برای خود عادی تلقی نمایند اما از برخی مشکلات نمیتوان به راحتی عبور کرد و با آن سازش نمود نمونه ای از چنین مشکلاتی را که باعث میگردد تا درهمان ابتدای امر رضایت شرکت کنندگان در کنسرتها فراهم نگردد ؛ بهای بسیار بالای بلیطهاست که به کرات نیز سخن از آن به میان آمده است ، اما متاسفانه هیچگاه هنرمندان و برگزار کنندگان کنسرتها چندان اهمیتی بدان نداده [ و بدون توجه به رضایت مخاطبین تنها به فکر سود بیشتر برای کنسرتهاشان هستند ].

این بلیطها گاها در بازار سیاه نیز به مبالغی بالای یک میلیون ریال هم معامله میگردد . اگرچند برای علاقه مندانی که برای شنیدن صدای محبوبشان لحظه شماری میکنند این مبلغ ممکن است رقم ناچیزی باشد اما اگر اندکی منطقی تر به قضیه بنگریم متوجه میگردیم که پرداخت هزینه ای اینچنینی تنها برای تهیه بلیط آنهم با آن کیفیت پائین سالنها میتواند به نوعی سوء استفاده از مخاطب و علاقه اش برای شرکت در کنسرت تلقی گردد .این در حالیست همانگونه که جمع مشتاقان موسیقی ایرانی ، در ایران ، برای خرید بلیطهای کنسرت سر از پا نمیشناسند و با چه دشواری و تحمل مصائبی ، بلیط ورود به سالن کنسرت را تهیه می نمایند در اروپا وآمریکا تهیه آنها بسیار ساده تر و راحت تر از داخل کشور بوده که یکی از دلایل آن را میتوان استقبال کم مخاطبین خارج از کشور از این کنسرتها و برنامه ها و در اغلب موارد نیز قیمت پائین بلیط کنسرتها دانست .

به یاد دارم کنسرت هنرمند عزیزی را که در سال 1387 در فضای باز مجموعه کاخ نیاوران برگزار گردید . علاوه بر مبالغ بالایی که برای تهیه بلیطها تعیین گشته بود ، نوع چیدمان صندلی ها و سنی که به وسیله چند میله داربست برای اجرای گروه تعبیه شده بود !! ( که به هیچ وجه در شان چنین هنرمندی نیز نبود ) با یکدیگر همخوانی نداشته و اکثر شرکت کنندگان به سختی تصویر هنرمند محبوبشان را میتوانستند ببینند . حتی تابلوی بنری که در پشت سر گروه قرار داشت نه تنها از کیفیتی بسیار نازل برخوردار بود که در نقاط متعددی نیز پارگی این تابلو کاملا مشهود بود . علاوه بر اینها صدای بسیار نامطلوب و نور کم از مشکلات دیگر و غیر قابل اغماض در این برنامه بود . اجرای این هنرمند محبوب در چنین فضایی و به تبع آن نارضایتی مردم میتواند یک شکست برای چنین هنرمندی محسوب شود که نتوانسته هواخواهان خود را که کم هم نیستند راضی نگه دارد . شکستی که ممکن است هیچگاه نیز ترمیم نگردد ، پائین آمدن میزان علاقه مندی طرفداران ایشان میتواند از عواقب چنین شکستی باشد . برگزار کنندگان کنسرت آن روز میتوانستند با اندکی تدبیر ، رضایت خاطر بازدید کنندگان را که بسیار بالا نیز بودند جلب نمایند .

اما مهمترین مسئله ای که حقیر را وادار به نوشتن چنین مطلبی نمود ، رسمی است که به تازگی در بین هنرمندان رایج گشته است . در ابتدا مقایسه ای می نمایم کنسرتهای موسیقی سالهای اخیر را با کنسرتهای سالیان قبل : محمد رضا شجریان را به همراه مشکاتیان و فرهنگ فر و لطفی در کنار هم بسیار دیده بودیم و برنامه های بسیاری توسط این عزیزان اجرا شده بودند . در برخی برنامه ها لطفی به همراه شجریان می بود در برخی دیگر مشکاتیان و گاهی نیز هر سه . بعدها با جدایی اینان از هم علیزاده و کلهر به همراه همایون شجریان یاران محمدرضا شجریان را تشکیل میدادند که با گذشت زمان نیز این یاران از هم جدا گشته و جای آنان را مجید درخشانی و محمد فیروزی و سعید فرجپوری با همراهی همایون شجریان و حسین رضایی نیا گرفتند . این مسئله در مورد گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان نیز صادق بود در دوره ای عارف با شهرام ناظری همکاری داشت و در دوره ای نیز با ایرج بسطامی . همانگونه که می بینیم اعضای گروه ها دائما در حال تغییر بودند اما آنچه در این بین حائز اهمیت و قابل توجه بود آنکه در آن مقطعی که هنرمندان بنای همکاری را با یکدیگر نهاده بودند هیچگاه اعضای آنها در کنسرتهای مختلف چه در خارج و چه در داخل تغییر نمیکرد مگر آنکه اتفاقی بر یکی از اعضای گروه افتاده و یا اختلافی بین اعضاء رخ میداد که در این صورت سرپرست گروه با جایگزین نمودن شخص دیگری این نقصان را به نوعی جبران می نمود. اما متاسفانه هم اکنون آنچه در کنسرتهای اساتید مشاهده میگردد با آنچه در سالهای قبل بوده بسیار متفاوت است ، اعضای گروه در کنسرتهای خارج از کشورکاملا متفاوت با هنرمندان داخل کشور هستند و در برنامه های داخل کشور خبری از نوازندگان زبده که گروه را در خارج همراهی می نمودند نیست ؛ و جای آنها را نوازندگان درجه دو و ناشناسی که در مرتبه بسیار پائین تری قرار دارند پر کرده اند . به زعم نگارنده که خود را یکی از مخاطبین همیشگی کنسرتهای داخل کشور اساتید میداند ، این نوع عمل عزیزان میتواند نوعی سوء استفاده از اعتماد و علاقه هنردوستان تلقی شود . متاسفانه این مسئله در سالهای اخیر در بین اغلب هنرمندان نامدار ، مشهود است . حضور نوازندگان نا آشنا در کنسرتهای داخل بر خلاف ذهنیت مخاطبین وعلاقه مندان که انتظار حضور بزرگان را در کنار هنرمند محبوب خود دارند ، میتواند خاظره ای ناخوشایند از حضور در کنسرتی را برای شرکت کننده گان رقم زند .

به نظر میرسد هنرمندان بزرگوار مخاطبین اصلی خود را در گستره ایران زمین به فراموشی سپرده اند و دل به مخاطبین خود در خارج از کشور داده اند ، مخاطبینی که اگر چند به اندازه مخاطبین داخل کشور اطلاع چندان دقیق و کاملی از موسیقی ایرانی نداشته اند لیکن گویا آنقدر جذبه دارند که بتوانند اساتید موسیقی ایرانی را در کنار هم بنشانند و از گوش سپردن به نوای دل انگیز موسیقی آنان لذت برند و در فرسنگها دورتر هموطنان داخل کشور ، در آرزوی این هم نشینی و هم نوایی بمانند .

بسیار مشاهده نموده ایم که ناهماهنگی در کنسرتهای موسیقی اساتید و هنرمندان موسیقی در داخل ایران ، مشهود بوده است ، بی تردید وجود چنین اشتباهاتی میتواند ناشی از عدم هماهنگی و نبود تجربه فعالیت بین خواننده و نوازنده باشد ؛ نوازنده ای که ممکن است تنها از وی برای اجرا در داخل دعوت به همکاری شده باشد و برای اجراهای بعدی وی در خارج از کشور نیازی به همکاری با وی نباشد . کما اینکه اجراهای همین هنرمندان و اساتید در آن سوی مرزها همواره موفق بوده و جزو بهترین اجراهای این بزرگان محسوب میگردد .

در این بین نیز هنرمندان و گروههایی بوده اند که اجرای برنامه در داخل یا خارج از کشور برایشان چندان تفاوتی نداشت و نه تنها اعضای گروه همانانی بودند که در خارج از کشور به اجرای برنامه میپرداختند بلکه کیفیت ارائه آثار نیز در داخل به مراتب بالاتر بود . عملکرد اعضای این گروه در طی سالیان فعالیت آنان و انتشار آثاری بیاد ماندنی ، آنچنان مثبت و قابل تقدیر بوده است که در برخی از موارد با گذشت سالها هنوز علاقمندان به موسیقی ایرانی آرزوی درکنار هم قرار چنین عزیزان و اجرای کنسرتهایی را بار دیگر دارند . آرزویی که تاکنون محقق نگشته است ...گروههایی چون آوا و گروه دستان نمونه هایی مثال زدنی هستند . این نوع طرز تفکر اساتید وهنرمندان بزرگوار که میتوان آن را احترام به مخاطبین داخل کشور دانست بسیار گروه دستان و همایون شجریان - تهرانقابل تقدیر است.

اگر چه بر این اعتقادم که عدم حمایتهای دولت ، نبود امکانات کافی از جمله سالن کنسرت و مشکلاتی که هنرمندان تا زمان اجرای کنسرت و حتی بعد از آن با آن دست به گریبانند از کمیت و کیفیت اجراهای موسیقی در ایران می کاهد اما مواردی نیز در این بین دخیل اند که باعث میگردد تا علاقه مندان را آنچنان که باید تا انتهای برنامه راضی نگاه ندارد که در سطور بالا نیز بدان اشاره گردید .

امید است هنرمندان عزیز کشورمان با این باور در داخل کشور به اجرای کنسرت بپردازند که بیشترین مخاطبین این اساتید بزرگوار علاقه مندانی هستند که تشنه شنیدن صدای شان در داخل کشور هستند و اجرای مطلوب و با کیفیت برنامه های این بزرگان در داخل کشور زمینه ایست برای احترام به مخاطبینی که سرمایه های این هنرمندانند.